Coronacrisis heeft positieve uitwerking op digitalisering en productiviteit

Zoals diverse opiniemakers al hebben aangegeven, versnelt de coronapandemie waarin we ons bevinden allerlei processen. Niet alleen op historisch, moreel en sociaal terrein. Ook de rol van digitalisering is in een versnelling terechtgekomen.

Dit kan goed nieuws zijn voor de impact van digitalisering op de arbeidsproductiviteit in Nederland op zowel de korte als lange termijn. Op de korte termijn houdt digitalisering onze economie nu immers voor een belangrijk deel in de lucht, en dat geldt zeker voor de voor Nederland zo belangrijke dienstensector. Dankzij de inzet van digitale technologieën zal de daling van ons bruto nationaal product (bnp) in 2020 een stuk minder laag uitvallen dan zonder deze technologieën het geval zou zijn geweest.

Blijvende waarde

Deze digitale versnelling kan echter ook een forse blijvende waarde voor de economie hebben op de lange termijn. Bij iedere crisis staat de winstgevendheid van bedrijven onder druk. Maar deze crisis geeft een unieke situatie dat bedrijven en hele sectoren van de ene op de andere dag stilgelegd worden. De virusuitbraak dwingt ons daarmee tot een gedragsverandering. Deze veranderingen lijken de ontwikkeling van nieuwe oplossingen voor belangrijke maatschappelijke problemen te versnellen in een tempo dat we niet eerder hebben gezien.

In voor Nederland belangrijke sectoren als het onderwijs, de zakelijke dienstverlening en de zorg – waar tezamen zo’n ruime 4,5 miljoen Nederlanders werkzaam zijn – wordt de afgelopen weken een doorkijkje gegeven van deze veranderingen. Zo breekt de virtuele zorg door, is online lesgeven versneld grootschalig ingevoerd, en heeft de zakelijke dienstverleningssector voor zover dat mogelijk is massaal het werken vanuit huis omarmd.

Vaardigheden maken het verschil

Deze digitale versnelling is enerzijds goed nieuws. Want de afgelopen jaren leek het voor organisaties steeds complexer om succesvol te innoveren en daarmee productiever te worden, ondanks technologische vernieuwingen op bijvoorbeeld het gebied van kunstmatige intelligentie. Daarbij boette ook de bijdrage van IT-kapitaal aan de groei van de arbeidsproductiviteit in, hoewel deze bijdrage sinds 2015 weer enigszins toenam.

Verklaringen voor deze dalende trends zijn dat de transitie van innovatieve technologie naar brede toepassing ervan organisaties tijd en geld kost. Ook missen organisaties de juiste vaardigheden en kunnen zij onvoldoende nieuwe digitale praktijken inrichten. Succesvolle digitalisering vereist immers nieuwe werkwijzen en diensten, andere verdienmodellen, nieuwe logistieke concepten, nieuwe manieren van leren en het doorbreken van oude routines in tal van maatschappelijke domeinen. Recent onderzoek heeft aangetoond dat het grootste deel van het verschil in marktwaarde van bedrijven door digitalisering niet verklaard wordt door investeringen in IT-kapitaal, maar door het investeren in niet tastbare vernieuwingen, zoals managementvaardigheden en IT-vaardigheden van gebruikers.

Het nieuwe normaal

Nu digitalisering zo’n bepalende positie inneemt in deze pandemie, kan de dalende trend in de bijdrage van IT aan de productiviteitsgroei wel eens definitief omslaan. De maatschappelijke veranderingen door het virus kunnen wel eens fundamenteler zijn en die kunnen we nu moeilijk inschatten.

Na afloop van de gedwongen lockdown kan het zijn dat mensen minder voor events samenkomen, minder reizen of ook op de langere termijn afstand houden. Dit heeft vervelende consequenties voor sectoren als de reisbranche en de evenementenbranche. Maar het gaat hoe dan ook in veel sectoren tot nieuwe manieren van werken leiden. Daardoor wordt het digitaal communiceren, werken en samenwerken het nieuwe normaal.

Bedreigde beroepsgroepen

Maar er doemt ook een gevaar op aan de horizon. Er is geen garantie dat iedereen op gelijk wijze gaat profiteren van deze mogelijke productiviteitsgroei. We moeten ons realiseren dat digitalisering een positieve invloed kan hebben op een productieve economie. Maar tegelijkertijd gaan we dan ook versneld toe naar een economie die in verschillende sectoren in mindere mate op menselijke arbeid draait.

Digitalisering van de maatschappij kan leiden tot grotere groepen mensen wiens werk overbodig wordt. Dit zullen over het algemeen de mensen zijn met een lage opleiding en die meer repetitief werk doen. Want met name bij routinematige taken vervangt digitale arbeid menselijke arbeid. En dit zijn nu juist ook de kwetsbare groepen mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt die het bij crises het zwaarst te verduren hebben door het verlies van werkgelegenheid.

Het ontwerpen van een gezonde samenleving, waarbij door digitalisering bedreigde beroepsgroepen worden opgevangen, is een grote uitdaging. Door de pandemie en de digitale gedragsverandering die dit met zich meebrengt, komt dit uitdagende vraagstuk versneld op ons af.