De natuur krijgt steeds vaker juridische rechten: ‘Zo kunnen we de natuur écht redden’

Sinds 2017 onderzoekt professor Tineke Lambooy van Nyenrode Business Universiteit de wereldwijde innovatieve juridische trend van ‘Rechten van de Natuur’. Internationaal en ook in Nederland is zij een voorloper op dit gebied. “Het doel van het verlenen van rechten aan natuurlijke objecten of entiteiten zoals rivieren, bossen, bergen en dieren is het erkennen van hun intrinsieke waarde en hen een stem te geven. Als een natuurgebied of rivier rechten heeft, kan deze natuurlijke entiteit optreden in het publieke debat en de rechtbank. Net zoals wij dat kunnen en overheidsinstanties, ondernemingen, stichtingen en verenigingen. Zo kan de natuur zich roeren wanneer een beslissing van een publieke of private partij het voortbestaan van die natuur bedreigt of wanneer een gedraging de kwaliteit van de natuur beschadigt”, aldus Lambooy.

Rechten van de natuur in Limburg

In november 2023 besloot de gemeenteraad van de Limburgse gemeente Eijsden-Margraten dat deze rechtspersoonlijkheid wil geven aan de lokale flora en fauna (het Maasdal en het Heuvelland). Lambooy legt uit dat “de raad voorziet dat een ‘voogd’ - mogelijk een natuurorganisatie – wordt aangewezen om de belangen van de natuur te behartigen”.  Waar de lokale natuur nu vaak het onderspit delft ten gunste van economische belangen in de regio, kan de voogd ervoor zorgen dat de belangen van de natuur een integraal onderdeel worden van het besluitvormingsproces in de gemeente. Hoe het nieuwe beleid er (juridisch en organisatorisch) in Eijsden-Margraten precies gaat uitzien, is nog niet bekend.

Meer informatie is hier te vinden.

Rechten voor de Waddenzee en de Maas

In Nederland zijn er ook initiatieven om rechten aan de Waddenzee en de Maas te geven. De natuur van beide natuurentiteiten lijdt onder chemische lozingen en andere economische activiteiten. Op verzoek van de Waddenacademie deed Lambooy met collega’s onderzoek naar de vraag of het verlenen van rechten aan de Waddenzee juridisch mogelijk is en of een dergelijke aanpak de natuur beter kan beschermen. Lambooy: “De onderzoeksuitkomsten op beide vragen waren positief: ja, het is juridisch mogelijk om rechten aan de Waddenzee of andere natuurentiteit te geven. Zo hebben bijvoorbeeld waterschappen, de Nederlandse Bank en de Autoriteit Financiële Markten ook rechtspersoonlijkheid om hun (publieke) taken uit te voeren. Het verlenen van rechten aan de Waddenzee zou de intrinsieke waarde van die natuur erkennen en een stem geven in het publieke debat. Momenteel is er geen instantie die het recht heeft om namens de hele Waddenzeenatuur invloed uit te oefenen op publieke beslissingen. NGOs zoals de Waddenvereniging, en ook de Waddenacademie als kennispartner van de overheid, doen veel onderzoek en hun best om invloed uit te oefenen op beleid. Maar als puntje bij paaltje komt, beslist de Minister of een ander bevoegd gezag over wat er gebeurt, meestal vanuit economische overwegingen.”

Het onderzoek werd in november 2022 door de Waddenacademie gepresenteerd aan de Nederlandse minister voor Natuur en Stikstof. Het onderzoek leidde tot een aantal Tweede Kamer bijeenkomsten begin 2023. Hierin parlementsleden hebben voorgesteld rechten te verlenen aan de Waddenzee, hetgeen in mei 2023 ook door de Provincie Noord Holland werd besloten. De gemeente Noardeast-fryslan was de eerste die dit voorstond: al in 2019 werd hierover een motie aangenomen. D66 stelt nu een wetsvoorstel op om deze juridische status aan de Waddenzee te geven. De Partij voor de Dieren bereidt een voorstel voor om rechten van de natuur op te nemen in de Grondwet. Een aantal progressieve politieke partijen heeft inmiddels de keuze voor rechten van de natuur in hun verkiezingsprogramma voor 22 november 2023 opgenomen.

Rechten van de natuur – wereldwijd overzicht

Opvallend is dat de aanpak van rechten geven aan de natuur al in meer dan 40 landen wordt toegepast, waaronder de Verenigde Staten, Canada, Latijns-Amerikaanse landen, Australië en verschillende Europese landen. Bijvoorbeeld op plekken waar gemeenschappen lijden onder vernietiging of vervuiling van hun leefgebied. Onderzoek van Lambooy en collega’s laat zien dat er in het totaal meer dan 400 initiatieven zijn, hetgeen wijst op een groeiende mondiale trend.

Het onderwerp rechten van de natuur heeft echt de aandacht getrokken, het komt vaak langs in kranten en andere media. Nyenrode Business Universiteit draagt daaraan bij door onderzoek te doen en de resultaten te delen met een groter publiek.  

Bron: Figures & data: Putting the rights of nature on the map. A quantitative analysis of rights of nature initiatives across the world