Homecoming van een verloren gewaande klok uit 1915
Beiaardier Jan Willem Achterkamp: “Een mooi cadeau voor onze jarige universiteit”
10 februari 2022
Na een afwezigheid van meer dan 80 jaar is een oude klok van Nyenrode teruggekeerd naar het kasteel. De klok was ooit onderdeel van het klokkenensemble dat kasteelheer Michiel Onnes in 1916 liet installeren in de lantaarn op de uivormige toren. De aanschaf is mede mogelijk gemaakt dankzij een donatie uit de Nyenrode-community, gefaciliteerd door Stichting Nyenrode Fonds. Remmelt Vetkamp, vice-voorzitter van het College van Bestuur, nam de klok op 7 februari jl. namens de universiteit in ontvangst.
Al sinds 1940 ontbrak ieder spoor van de klok, totdat die kortgeleden ineens opdook in een advertentie op Marktplaats. De verkoper had de klok zelf een kleine tien jaar geleden op een markt gekocht. Nadat hij haar kortgeleden te koop had gezet, werd hij erop geattendeerd dat de klok vermoedelijk van kasteel Nijenrode afkomstig zou zijn. Daarop nam hij contact op met Nyenrode Business Universiteit.
De bronzen klok met een doorsnee van 34 cm heeft de grootte van een emmer en weegt 32 kilo. Volgens universiteitsbeiaardier Jan Willem Achterkamp is er geen enkele reden om aan de oorsprong van de klok te twijfelen: “Toen ik haar zag, wist ik meteen waar het om ging. Op de klok staat de tekst FACTA SUM A.D. MDCCCCXV PRO CASTRO NYENRODAE [ik ben gemaakt in het jaar des Heren 1915 voor kasteel Nijenrode]. Ook staat het wapen van Nijenrode erop en het motto van de toenmalige kasteeleigenaar Michiel Onnes: CEDO NULLI [ik wijk voor niemand].”
Beiaardier Jan Willem Achterkamp: “Ik heb de klok gekeurd en zij klonk nog helemaal goed.” Hij kwam een prijs overeen met de verkoper en zo kon Remmelt Vetkamp, vice-voorzitter van het College van Bestuur, op 7 februari namens de universiteit de klok in ontvangst nemen. De aanschaf is mede mogelijk gemaakt dankzij een donatie uit de Nyenrode-community, gefaciliteerd door Stichting Nyenrode Fonds.
Hogelijk gewaardeerd
Koffiehandelaar Michiel Onnes (1878-1972) kocht Nijenrode begin 1907 op een veiling en behoedde het kasteel zo voor sloop. In de jaren daarna liet hij het kasteel grondig restaureren in historiserende stijl. Verschillende monumenten op het landgoed waaronder het Poortgebouw aan de Straatweg en het Koetshuis stammen uit deze periode.
In 1915 gaf Onnes aan de firma Taylor uit Loughborough in Engeland opdracht om een zogenaamd voorslag van zes klokken te gieten, die hij het jaar erna in de lantaarn op de uivormige kasteeltoren liet ophangen. Achterkamp: “In de campanologie, de klokkenkunde, worden klokken van Taylor hogelijk gewaardeerd. Zij staan op dezelfde hoogte als klokken die gemaakt zijn door de fameuze gebroeders Hemony uit de zeventiende eeuw.”
Aangenomen zoon
Op de teruggekeerde klok is de volgende vrolijke tekst te lezen:
FRANK, ick, vrije,
Kloecke en blije,
Roepe luyd
Vreughdemaer
En jubel uyt.
“In deze tekst wordt met FRANK gedoeld op de aangenomen zoon van de kasteelheer: Frank Onnes”, vertelt communicatieadviseur Helm Horsten, mede-auteur van verschillende boeken over de geschiedenis van Nyenrode. “Op het landgoed zijn meerdere verwijzingen naar deze Frank te vinden. Zo legde hij de eerste steen voor de toegangspoort bij het kasteelplein. Iets verderop op het landgoed vind je het speelhuisje van de aangenomen zoon. Dat dateert uit 1912. Hij had ook een speelprieel in de Menagerie waar de jongen in de zandbak speelde of op een van de speeltoestellen, terwijl zijn gouvernante toekeek vanaf een bankje. Franks initialen F en O zijn daarop te zien. Dit speelprieel is samen met de andere monumenten van de Menagerie in 2019 gerestaureerd.”
Ontsnapt aan de smeltovens
De oorspronkelijke zes klokken van de voorslag hebben in de toren van Nijenrode gehangen tot het najaar van 1940. Michiel Onnes had tien jaar eerder het kasteel en landgoed al verkocht aan kunsthandelaar Jacques Goudstikker. Deze was in mei 1940 verongelukt tijdens een vlucht voor de nazi’s, waarna het kasteel in handen kwam van de Duitser Alois Miedl. Miedl kocht kort daarna van de familie Boissevain uit Blaricum het carillon van Huize Witzand, dat bestond uit dertien klokken. Er was echter sprake van doublures: vijf van die nieuwe klokken kwamen qua toonhoogte overeen met klokken van het voorslag uit de tijd van Onnes.
Achterkamp vertelt: “Er is destijds voor gekozen om de klokken van het carillon van Huize Witzand als geheel bij elkaar te houden en die samen in de toren van Nijenrode te installeren. De vijf oude klokken werden verwijderd; van het oude voorslag bleef alleen de grote klok op Nyenrode achter. Die slaat nu nog altijd op het hele uur.”
“Sinds 1940 ontbrak elk spoor van die vijf klokken. Het lag voor de hand om te denken dat ze in de Tweede Wereldoorlog in smeltovens zijn beland ten gunste van de Duitse oorlogsindustrie. Nu deze klok is teruggevonden, zijn dus nog vier klokken zoek. Maar doordat deze boven tafel is gekomen, krijg ik ook wel enige hoop dat er nog eens een andere opduikt.”
Mooi cadeau
Beiaardier Achterkamp is erg blij met de teruggekeerde klok: “Ik zie dit als een mooi cadeau voor onze universiteit, die dit collegejaar haar 75ste verjaardag viert.” De klok keert niet terug in het carillon van het kasteel. Er wordt nagedacht over een mooie plek voor dit bijzondere stuk erfgoed.
Stichting Nyenrode Fonds
Stichting Nyenrode Fonds is het universiteitsfonds van Nyenrode Business Universiteit en heeft als missie om te investeren in het verleden, heden en de toekomst van de universiteit. Het fonds stelt geld beschikbaar voor het in stand houden van het Nyenrode-verleden, zoals de monumenten, het erfgoed en de tradities.
Het landgoed in Breukelen waarop de universiteit gevestigd is, draagt bij aan de unieke ervaring van studeren op Nyenrode. De campus, met daarop maar liefst 27 monumenten, wordt wereldwijd gerekend tot de top 10 van meest bijzondere business school campussen. Nyenrode heeft de afgelopen jaren enorm geïnvesteerd in haar erfgoed. Mooie voorbeelden hiervan zijn de renovatie van de Oranjerie, de Menagerie, het Poortgebouw en van het monumentale uitrijhek, maar ook de recente ‘homecoming’ van de klok.
Stichting Nyenrode Fonds werkt bij erfgoedprojecten nauw samen met alumni en andere donateurs die het werk van het fonds willen steunen. Wil jij ook bijdragen en bijvoorbeeld een volgende erfgoedaankoop mogelijk maken, doneer dan nu voor ons erfgoedfonds óf neem contact op met Anouk Reitsma, Fondsenwerving en Development Stichting Nyenrode Fonds via a.reitsma@nyenrode.nl.
Nyenrode deelt kennis met nieuwsgierige professionals. Abonneer je op News@Nyenrode voor al het Nyenrodenieuws.