Hoe toezichthouders de strategische IT-koers kunnen beïnvloeden

IT-systemen zijn niet langer ondersteunend aan de organisatie, maar vormen steeds vaker een essentieel onderdeel van de organisatiestrategie. Dr. Simone van Golden MSc MBA laat met haar promotieonderzoek zien hoe toezichthouders met digitale expertise invloed kunnen uitoefenen op de digitale strategie van een organisatie. 

"Vroeger werden IT-systemen vooral ontwikkeld om bestaande processen sneller te laten verlopen. Tegenwoordig leiden digitale toepassingen (waaronder AI) tot transformaties van organisaties en worden deze ingezet als kernonderdeel van de bedrijfsstrategie”, legt van Golden uit. “Wat je tegelijkertijd ook ziet, is dat besluitvorming over grote IT-projecten 180 graden kan draaien als er personeelswisselingen zijn op management- of directieniveau, met alle gevolgen van dien. Dit maakte mij nieuwsgierig naar de betrokkenheid van de toezichthouder bij digitale onderwerpen en de invloed die het al dan niet beschikken over digitale expertise daarbij zou hebben.”

Digitale kansen benutten

Van Golden vertelt dat grote Nederlandse bedrijven meestal een two-tier board hanteren, ook wel een dualistisch bestuursmodel genoemd. “Dit houdt in dat er een scheiding is tussen directie en toezichthouders. Ik ben geïnteresseerd in de dynamiek die dat met zich meebrengt, vooral als het gaat om de digitale strategie en transformatie van een organisatie. Ik wil met mijn onderzoek bijdragen aan het verbeteren van toezicht op digitale strategie, zodat organisaties digitale kansen kunnen benutten.”

Onderzoek in ziekenhuizen

Van Golden voerde een literatuuronderzoek uit binnen de onderzoeksgebieden van corporate governance, strategisch management en board-level IT-governance. Daarna volgden twee empirische studies binnen Nederlandse ziekenhuizen. Ze koos voor deze sector, omdat digitale transformatie noodzakelijk is voor de toekomstbestendigheid van de zorg.

“In een casestudie heb ik de raden van toezicht van vier Nederlandse ziekenhuizen met elkaar vergeleken, waarbij sprake was van een verschil in digitale expertise. Daarna hield ik negentien individuele diepgaande interviews met toezichthouders en bestuurders van Nederlandse ziekenhuizen. Daarbij vroeg ik bestuurders bijvoorbeeld ook naar de concrete acties van hun toezichthouder.”

Intrinsieke motivatie

In haar onderzoek maakte van Golden gebruik van de stewardshiptheorie. Deze theorie gaat ervan uit dat stewards intrinsiek gemotiveerd zijn om het beste te doen voor de organisatie op de lange termijn. Toezichthouders die zich opstellen als stewards gebruiken hun expertise om anderen te beïnvloeden en gezamenlijk het beste voor de organisatie te bereiken. De stewardshiptheorie staat in contrast met de agencytheorie, die zich meer richt op controle van het bestuur door de toezichthouders.

Digitale expertise leidt tot meer acties

Van toezichthouders wordt vaak verwacht dat zij kritische en controlerende vragen stellen. Dit is ook terug te vinden in de literatuur. Maar zij kunnen daarnaast ook concrete acties ondernemen die volgens het onderzoek van van Golden contextafhankelijk zijn. Haar onderzoek laat zien dat toezichthouders die specifiek zijn aangetrokken met digitale expertise het toezicht op digitale strategie intensiveren.

Vanuit een stewardship-perspectief kunnen acties worden ingedeeld in drie categorieën. De eerste categorie betreft acties die bijdragen aan het vergroten van de kennis van de toezichthouders. Daarnaast zijn er acties die ervoor zorgen dat toezichthouders anderen, zoals bestuurders en managers, in hun kracht zetten. Tot slot zijn er acties waarmee toezichthouders zelf de digitale strategie en de IT-governance op bestuursniveau direct beïnvloeden.

“Voorbeelden van acties zijn het motiveren en inspireren van bestuurders, het agenderen van IT-onderwerpen, het delen van kennis of het opstellen van checklists. Digitale expertise binnen een raad van toezicht kan er dus toe leiden dat digitale onderwerpen op bestuursniveau meer prioriteit krijgen en dat de invloed van de raad van toezicht op de digitale strategie wordt vergroot.”

Uitdagingen en vervolgonderzoek

Omdat het aantal posities in een raad van toezicht beperkt is, en toezichthouden op digitale strategie contextafhankelijk is, moet een organisatie zichzelf altijd de vraag stellen welke digitale expertise gewenst is op bestuursniveau. De resultaten uit het onderzoek van van Golden kunnen in de praktijk gebruikt worden om op bestuursniveau deze discussie te voeren.

“Daarnaast is er diepgaand wetenschappelijk inzicht verkregen in het toezicht op digitale strategie en de rol van digitale expertise. Dit biedt aanknopingspunten voor vervolgonderzoek in andere sectoren en met verschillende onderzoeksmethoden. Hiermee kan het inzicht in toezichthouden op digitale strategie worden vergroot en verbeterd om zo te achterhalen welke digitale expertise van toezichthouders waardevol is in welke situaties.”