"Innovatie kun je niet afdwingen, wel ontketenen"

Wie niet innoveert, valt stil. En stilstand betekent achteruitgang in de complexe wereld van vandaag. Van digitale transformatie tot geopolitieke onzekerheid, de uitdagingen waar bedrijven en overheden voor staan zijn ongekend. Het is tegen deze achtergrond dat emeritus hoogleraar innovatie Jeff Gaspersz van Nyenrode, samen met dr. Peter Oeij, het boek 'Leidinggeven aan innovatie' heeft uitgebracht.

In het boek delen zeventien experts hun kennis over verschillende aspecten van innovatieleiderschap. Gaspersz: “Het boek biedt concrete, bewezen strategieën om niet alleen te overleven in de huidige storm van veranderingen, maar om deze juist vorm te geven en te versnellen. Het is een gids voor wie gelezen heeft over innovatie, maar nu wil weten hoe het écht werkt.”

Het grootste misverstand over innovatie

Waar veel leiders de fout in gaan, is volgens Gaspersz fundamenteel. "Het grootste en meest hardnekkige misverstand is dat leiders innovatie zien als een geïsoleerde activiteit, een apart project, een jaarlijkse brainstormsessie, of de verantwoordelijkheid van een specifieke R&D-afdeling."

Dit denken is volgens hem fundamenteel onjuist. "Echte, duurzame innovatiekracht ontstaat pas als het volledig geïntegreerd is in de dagelijkse activiteiten en verankerd is in de cultuur en het leiderschap van de hele organisatie."

Gedrag en creativiteit zijn niet genoeg

Dit misverstand leidt tot twee cruciale denkfouten die innovatie in de kiem kunnen smoren. De eerste betreft de rol van de leider zelf. “Veel leiders denken dat innovatie puur een kwestie is van visionair zijn en medewerkers inspireren. Ze focussen op gedrag en creativiteit, maar vergeten hun misschien wel belangrijkste taak: die van bewuste organisatieontwerper. Een leider moet niet alleen inspireren, maar ook actief een structuur bouwen die innovatie faciliteert in plaats van blokkeert," legt Gaspersz uit.

De tweede denkfout is misschien nog wel gevaarlijker: De aanname dat innovatie een lineair, voorspelbaar proces is dat je met traditionele, top-down controle kunt afdwingen. “Het boek laat zien dat dit averechts werkt. Innovatie is juist een complex en onvoorspelbaar proces dat floreert bij vertrouwen, autonomie en psychologische veiligheid."

Leiderschap dat ontketent in plaats van afdwingt

Gaspersz benadrukt dat leiderschap innovatiekracht niet kan afdwingen, maar juist ontketent door de juiste voorwaarden te scheppen. Gaspersz: "Het boek toont aan dat het een dynamisch, cultureel en structureel fenomeen is, dat leiderschap vereist dat verder gaat dan alleen inspireren; het vraagt om het bewust vormgeven van een omgeving waarin vernieuwing een vanzelfsprekend onderdeel is van ieders werk."

De kracht van nieuwsgierigheid

Voor traditionele leiders die zich afvragen waar te beginnen, heeft Gaspersz een verrassend eenvoudig antwoord. “De vaardigheid die zij het snelst kunnen ontwikkelen is het bewust en actief stimuleren van nieuwsgierigheid. Dit is de fundamentele drijfveer en de onmisbare eerste stap voor alle innovatie. En iets concreets dat een leider morgen al kan doen.”

Praktisch betekent dit bijvoorbeeld het stellen van 'naïeve vragen' in vergaderingen: open, fundamentale vragen die vastgeroeste aannames ter discussie stellen. "Een CEO stelt in het boek dat hij er een gewoonte van maakte om in elke vergadering minstens één 'naïeve vraag' te stellen, wat het denken van het hele team verrijkte. Dit kost niets en doorbreekt direct de routine."

“Een leider die openlijk vragen stelt en laat zien niet alle antwoorden te hebben, creëert een veilige omgeving waarin ook anderen dit durven doen. Dit verlaagt de drempel voor medewerkers om met nieuwe, onconventionele ideeën te komen."

Direct impact op de cultuur

Dit is volgens Gaspersz een slim voorbeeld van een concrete stap op weg naar een innovatiever klimaat, omdat het direct de cultuur beïnvloedt. "Het vraagt geen budget of projectplan, enkel de moed van de leider om zelf de eerste vraag te stellen en ruimte te maken voor het onbekende."