Participatie van betekenis vergt transformatie van openbaar bestuur

De razendsnelle veranderingen in de wereld zetten de vertrouwde democratische bestuurlijke systemen en structuren onder zware druk. Dit vertaalt zich in spanningen in het politieke speelveld, maar ook in een roep om meer vormen van directe democratie. Het is mogelijk om een meer op kennis gebaseerd en participatief bestuur in te passen in de bestaande representatieve systemen en bureaucratische structuren, maar dat vergt hervorming van gedachtegoed en de bestuurlijke praktijk. Tot op heden is de burgerparticipatie in democratische processen veelal beperkt tot de periodieke gang naar de stembus. Een systeem dat niet meer van deze tijd is, stelt Van Rijn. Rond de wereld wordt in toenemende mate gewerkt met allerlei vormen van participatie.

Geïnformeerde standpunten
Stella van Rijn pleit ervoor om meer democratische mechanismen te introduceren waarbij burgers geïnformeerde standpunten kunnen innemen en van daaruit een bijdrage leveren aan het debat, de besluitvorming en de uitvoering. Uiteindelijk doel is om een gemeenschap kracht te geven om ‘co-creators’ te zijn die medeverantwoordelijkheid dragen. Dit betekent dat burgers werkelijke invloed kunnen uitoefenen en wellicht zelfs beslissingsbevoegdheid kunnen krijgen.

Transformatie
Om naar een governance systeem te komen met betekenisvolle burgerparticipatie en kennisgedrevenheid moet een proces van transformatie in gang worden gezet dat spanningen met zich meebrengt. De bestaande politieke vertegenwoordigers, uitvoerende overheid en ambtenaren, maar ook burgers en belanghebbenden in het maatschappelijk middenveld dienen een diepgaande verandering in mindset te maken. Er moet vanuit een ander denkkader gekeken worden naar vragen over wie bruikbare kennis heeft, besluitvorming voorbereidt en beslissingen neemt en wie vervolgens acties onderneemt.

Dynamisch model
Van Rijn heeft onderzocht welke kennis, processen en benaderingswijzen ingezet kunnen worden om toe te werken naar een democratisch systeem met meer geïnformeerde burgerparticipatie. Op basis van de uitkomsten van haar onderzoek heeft zij een dynamisch model van govenance voor de kennisdemocratie ontwikkeld. Het model bestaat uit drie lagen: de democratische vertegenwoordigers, de overheid en de gemeenschap welke verbonden zijn door een gedeelde identiteit. Binnen de lagen worden de kennisbasis, actiebasis en machtsbasis verbreed naar de gemeenschap. Dit vindt plaats door middel van continue dialogische processen tussen de verschillende lagen. Uiteindelijk doel is de werkelijke verschuiving van de macht in de richting van velerlei spelers inde gemeenschap, waardoor er een nieuwe, meer eigentijdse invulling van de democratie ontstaat. Hoe dit uitpakt is voor elke gemeenschap maatwerk op basis van de lokale omstandigheden.

Action research
Stella van Rijn is sinds 2011 Secretaris Generaal op Curaçao, waar zij haar onderzoek door middel van action research heeft uitgevoerd: “Als Secretaris Generaal heb ik vanuit een uniek perspectief en een bijzondere positie onderzoek kunnen doen. De politieke dynamiek in dit jonge land laat zien hoe complex transformatieve governance is. Er zal nog veel onderzoek naar gedaan moeten worden omdat voor elke gemeenschap andere vraagstukken spelen.”

Het proefschrift Transformative governance for the knowledge democracy is hier te downloaden.