Hoewel ondernemers geen boekhouders zijn, kunnen de gevolgen van een onjuiste of onvolledige administratie verregaande consequenties hebben. Denk aan hoge belastingaanslagen, fiscale boetes of strafrechtelijke sancties. Dat moet anders, vindt promovendus Bart Jonker van Nyenrode Business Universiteit. “Er is sprake van een ongelijke machtspositie tussen ondernemers en de Belastingdienst.”
“Laat ik beginnen met te zeggen dat het belangrijk is dat bedrijven hun administratie goed op orde hebben”, zegt Jonker. “Maar het probleem is dat de wet- en regelgeving daarover niet altijd goed is dichtgetimmerd. Die kent namelijk meerdere open normen. Ik vergelijk het wel eens met een verkeersbord. Als daarop staat dat er een maximumsnelheid van 50 km/uur geldt, weet je dat je niet harder dan 50 mag rijden. Maar wat nou als er staat: u moet hier veilig rijden? Hoe hard is dat dan? Dit schept onduidelijkheid omdat iedereen daar iets anders onder verstaat.”
Juridische bescherming
Voor zijn promotieonderzoek onderzocht Jonker hoe het belang van de bedrijfsadministratie zich heeft ontwikkeld, in relatie tot de ontwikkeling van de rechtsbescherming van ondernemers bij (mogelijke) fouten in die administratie. Hij voerde een literatuur- en een wetshistorisch onderzoek uit, analyseerde jurisprudentie en onderzocht hoe deze verhouding tussen de belastingdienst en ondernemers er in 15 andere Europese en Angelsaksische landen uitziet. Dat leidde tot een aantal belangrijke inzichten.
Ongelijke machtspositie
Naar aanleiding van zijn onderzoek pleit Jonker voor afschaffing van de informatiebeschikkingsprocedure. “Als je niet meewerkt aan een belastingonderzoek of als jouw administratie niet op orde is, kan de Belastingdienst dit in een informatiebeschikking vastleggen. Als je het daar niet mee eens bent, kun je daartegen in bezwaar en beroep gaan. Krijg je geen gelijk, dan kan dit betekenen dat in de procedure over de hoogte van de aanslag de bewijslast wordt omgedraaid en verzwaard”, legt Jonker uit. “Dat betekent dat de ondernemer overtuigend moet aantonen dat de aanslag te hoog is. In de praktijk blijkt het zeer moeilijk om dit tegenbewijs te leveren. Denk aan de eigenaar van een café die overtuigend moet aantonen waarom hij gemiddeld maar 60 glazen uit een fust bier haalt, in plaats van 80 zoals zijn concurrent. Deze procedure leidt tot een ongelijke machtsverhouding tussen de ondernemer en de inspecteur, waarbij de ondernemer meestal aan het kortste eind trekt. Ik zou liever zien dat bedrijven tijdens een boekenonderzoek de gelegenheid krijgen om, indien nodig en mogelijk, hun administratie binnen een redelijke termijn te herstellen.”
Leren van andere landen
Door het belastingsysteem in een aantal andere landen te vergelijken met Nederland, zag Jonker hoe het ook anders kan. “Er zijn landen waar bedrijven alleen mogen werken met boekhoudpakketten die zijn gecertificeerd door de belastingdienst. Zo weten bedrijven zeker dat ze juiste en volledige informatie verzamelen. Er zijn ook landen die werken met fiscaal dienstverleners die geaccrediteerd zijn door de overheid. Dit heeft voordelen voor zowel de ondernemer als de belastingdienst. Ondernemers krijgen meer vertrouwen in de expertise van de fiscalist, terwijl de belastingdienst kan rekenen op correcte aangiften. Daardoor zijn minder controles nodig.”
Saemless taxation
Sinds 2020 pleit de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) voor seamless taxation. In plaats van periodiek aangifte te doen, worden de benodigde gegevens automatisch uit de bedrijfsadministratie gehaald. De belasting wordt dan direct en automatisch aan de Belastingdienst afgedragen. Ook Jonker is een voorstander van dit initiatief. “Wat betreft de omzetbelasting zijn alle EU-landen verplicht om hier de komende jaren flinke stappen in te maken, maar over de andere belastingen zijn nog geen afspraken gemaakt. Bovendien moeten we eerst nog aan een heleboel randvoorwaarden voldoen. En het houdt niet op bij de landsgrenzen. Weet je hoeveel bedrijven er wel niet zaken doen in en met het buitenland? Dit pleit voor verdere harmonisatie tussen de EU-landen en versimpeling van ons belastingstelsel, want we hebben het veel te ingewikkeld gemaakt.”
Over Bart Jonker
Mr. drs. Bart Jonker RA is promovendus aan Nyenrode Business Universiteit. Hij maakt deel uit van het Nyenrode Faculty Expertisecenter Corporate Reporting, Finance & Tax en doet onderzoek naar de fiscale administratieplicht en de rechtsbescherming van administratieplichtigen in Nederland. Daarnaast is Jonker verantwoordelijk voor meerdere fiscale vakken op Nyenrode. In de afgelopen vijftien jaar is hij ook werkzaam als vaktechnisch adviseur controle bij de Belastingdienst Grote Ondernemingen in Amsterdam.