Inzet zorgrobots roept ethische vragen op

Door aanhoudende personeelstekorten, stijgende zorgvraag en toenemende vereenzaming maken zorginstellingen steeds vaker gebruik van speciaal voor de zorg ontwikkelde sociale robots. Over de ethische kant daarvan wordt nog veel te weinig nagedacht, betoogt Meggi Schuiling-Otten, bestuurder bij het Kenniscentrum Kinderpalliatieve Zorg.

In haar afsluitende scriptie bij de Modulair Executive MBA op Nyenrode Business Universiteit ontwikkelde Schuiling-Otten een model voor zorgorganisaties om de inzet van robots te toetsen aan de menselijke waardigheid van de zorgvrager. Dat blijkt te voorzien in een behoefte; de belangstelling bij zorginstellingen voor dit nieuwe model is groot. Zo gaat het Amalia Kinderziekenhuis van het Radboudumc ermee aan de slag bij de ontwikkeling en inzet van een robot voor ernstig zieke kinderen. De scriptie van Schuiling-Otten werd onlangs bekroond met de Nyenrode Best in Business Award.

Robotica, al dan niet voorzien van kunstmatige intelligentie, wordt steeds gewoner in de zorg. Experimenten zijn gaande met zelfrijdende ziekenhuisbedden en servicerobots die eten rondbrengen. Al meer gebruikelijk zijn sociale robots die kinderen met een aandoening begeleiden (zoals Robot AV1 van de Stichting Kind & Ziekenhuis, zie foto),gehandicapten als gezelschapsrobot bijstaan of als knuffelrobot dienen voor mensen met dementie. Vooral de inzet van robots in de relationele sfeer roept ethische vragen op, zegt Schuiling-Otten. Patiënten kunnen zich sterk hechten aan een robot. ‘Er is nog nauwelijks onderzoek gedaan naar de gevolgen van relatievorming tussen mens en robot, maar je kunt je wel voorstellen wat het betekent als een patiënt of cliënt de robot weer moet afgeven.’ Het heeft er al toe geleid dat ouders crowdfundingsacties opzetten om de robot voor hun zieke kind te kunnen kopen. Dat gaat al snel om duizenden euro’s.

Ethische reflectie op de inzet van robots in de zorg is het meest urgent bij wilsonbekwame mensen, zegt Schuiling-Otten. ‘Zij kunnen niet aangeven wat zij ervaren bij de inzet van robots. Zij hebben daarom recht op extra bescherming van de kant van de zorgverlening.’

De kernvraag die zorginstellingen zich moeten stellen is wat de inzet van robots betekent voor zowel het welzijn als de waardigheid van de patiënt. Dat vraagt om genuanceerde antwoorden, die per casus en per patiënt kunnen verschillen. Schuiling-Otten ontwikkelde daartoe een waardenmodel en een ethische matrix, met vragen die zorgverleners en hun instellingen zich kunnen stellen. Voorafgaand, maar ook tijdens de inzet van robots. Een stappenplan helpt bij het doorlopen van dit proces.

Best-in-Business Award 2019

De Nyenrode Best-in-Business Award 2019, die Schuiling-Otten met haar scriptie won, is een jaarlijks uitgereikte prijs voor de MBA-scriptie die – vanuit het perspectief van werkgevers – het meest relevante onderwerp aansnijdt. Juryvoorzitter Harry Sterk, managing director van het PPS Network, spreekt over ‘een goed geschreven thesis die op hoog niveau ingaat op ethische vraagstukken, menselijke waardigheid en de inzet van sociale- en service robots.’ De thesis biedt volgens hem een uitstekende basis voor concrete toepassing in de zorg.