Oratie Marlies de Vries

In haar oratie De mens is geen machine stelt hoogleraar Marlies de Vries dat we meer oog moeten hebben voor menselijk gedrag als het gaat om bedrijfsvoering. “Als we alles precies volgens de regels doen, lopen we het risico om datgene te missen wat er écht toe doet.”

“In risicobeheersing wordt te veel geleund op regels en procedures, en daarmee wordt de menselijke factor over het hoofd gezien. Begin deze eeuw hebben we hard gelachen om de reclame met de ‘paarse krokodil’, maar ondertussen creëren we meer ‘paarse krokodillen’”, zegt De Vries. “Dat komt omdat de wereld minder voorspelbaar is geworden. Onze omgeving verandert sneller dan systemen kunnen volgen. Is er een incident? Dan bedenken we wel een nieuwe regel of extra procedure. Dat maakt bedrijfsvoering vaak onnodig complex en leidt zelfs tot misstanden, zoals de toeslagenaffaire. Het is tijd dat dit stopt. Niet bij elk incident een nieuwe regel verzinnen, maar leren wat er misging. Ik geloof echt dat mensen van nature het goede willen doen. En dat vraagt om vertrouwen en ademruimte.”

Kantelpunt

“Hoe goed processen, regels en systemen ook ontworpen zijn, uiteindelijk zijn het mensen die bepalen of organisaties hun doelen behalen”, vervolgt De Vries. “Organisaties zijn geen gesloten systemen, maar dynamische netwerken waarin processen, mensen en technologie voortdurend op elkaar inwerken.” De Vries beschouwt haar oratie als een kantelpunt in haar loopbaan: “Als je wilt begrijpen waarom zaken niet goed gaan in organisaties, moet je rekening houden met de onderstroom: het gedrag van mensen en de organisatiecultuur. En dat is geen bijzaak, maar de kern.” Die uitspraak is best uniek voor iemand die haar carrière begon als registeraccountant. De Vries lacht: “Ik kom inderdaad uit een ‘blauwe’ wereld, maar raakte al snel gefascineerd door de invloed van menselijk gedrag op besluitvorming en bedrijfsvoering. Die fascinatie leidde tot een bewuste keuze om me breder te verdiepen in sociaal-psychologische inzichten en gedragswetenschap. Dat vormde de basis voor mijn promotieonderzoek en nu voor mijn werk en onderzoeksagenda als hoogleraar.”  

Door de hoepel

Aan de hand van drie metaforen laat De Vries in haar oratie zien wat de gevolgen kunnen zijn als er onvoldoende aandacht is voor menselijk gedrag. De eerste is ‘Operatie geslaagd, patiënt overleden’. “We zijn soms zo druk met door de hoepel springen, dat er geen aandacht is voor  wat er werkelijk toe doet. Denk aan een accountant die focust op het perfecte controledossier, maar daardoor signalen van fraude over het hoofd ziet. Een ander voorbeeld is een software-update die niet wordt meegenomen in het risicoregister. Dit wordt beschouwd als teveel gedoe en te weinig urgent, terwijl het risico op verlies van klantdata reëel is. De dag erna gaat het mis. Maar het systeem werkte, want alle vinkjes stonden aan.”

Watermeloen

Een andere metafoor die De Vries aanhaalt, is die van de watermeloen. “Wanneer mensen ergens op afgerekend worden, hebben ze de neiging om alleen groene cijfers te rapporteren: de schil van de watermeloen. Afwijkingen worden geminimaliseerd of genegeerd. Terwijl de organisatie een verziekte cultuur kan hebben: de binnenkant van de meloen. Cijfers vertellen veel, maar niet het hele verhaal.”

Olifantenpaadje

De laatste metafoor betreft het olifantenpaadje: een bewuste afwijking van de formele route. “Wanneer je processen heel strak vormgeeft, gaan mensen bochten afsnijden. Niet uit onwil, maar juist omdat ze goede intenties hebben”, legt De Vries uit. “Denk aan een zorgverlener die even snel een collega belt om een patiënt eerder te kunnen helpen, terwijl de indicatie nog niet binnen is.”

Ruimte voor integriteit en vakmanschap

Met haar leerstoel wil De Vries een beweging op gang brengen: weg van de illusie van volledige beheersing via regels en systemen, en toe naar een bredere blik op het vakgebied waarin meer aandacht is voor menselijk gedrag en cultuur. “Gedrag is het startpunt van beheersing. Het gaat over hoe we samenwerken, besluiten nemen, twijfelen en handelen. En over hoe we ruimte maken voor integriteit en vakmanschap.”

Symposium

Voorafgaand aan de oratie van Marlies de Vries werd een symposium georganiseerd. Tijdens een verdiepingssessie kwamen de thema’s uit de leerstoel samen. Femke de Vries, boardroom advisor en commissaris, startte de lezing met het thema: “Blinde vlekken in organisaties” Aansluitend volgde er een paneldiscussie over actuele ontwikkelingen in de accountancysector, onder leiding van Chris Fonteijn, voormalig kwartiermaker toekomst accountancysector, commissaris en voorzitter Nationaal Programma Groningen. Hieraan namen de volgende panelleden deel:

• Hanzo van Beusekom, bestuurder AFM
• Kris Douma, voorzitter NBA
• Mariska van de Luur, head of assurance KPMG
• Lineke Sneller, commissaris en hoogleraar Digitalization & AI

Over Marlies de Vries

Prof. dr. Marlies de Vries RA is verbonden aan het Center for Accounting, Auditing & Control van Nyenrode Business Universiteit. In 2019-2020 was ze lid van de door de minister van Financiën ingestelde Commissie Toekomst Accountancysector (CTA) en per mei 2020 is ze door de minister van Financiën op persoonlijke titel aangesteld als Kwartiermaker Toekomst Accountancysector (tot november 2023). Naast haar werkzaamheden voor de universiteit heeft De Vries haar eigen adviespraktijk en bekleedt zij verschillende toezichthoudende functies. De Vries vertelt dat haar leerstoel voor haar een bijzondere betekenis heeft: Nyenrode Business Universiteit is als mijn alma mater een constante factor in mijn carrière geweest. Mijn hoogleraarschap is daarom echt een kers op de taart!”  

Oratieboekje_MdeVries