Trump en de integriteit van de eerlijke leugenaar

‘En Trump dan?’. Deze vraag wordt mij steeds vaker gesteld tijdens colleges en workshops over integriteit. Het is een volstrekt logische vraag.

Integriteit is de grondslag voor vertrouwen: ik kan jou vertrouwen omdat je integer bent. De combinatie Trump en integriteit roept veel vraagtekens op: wat zegt zijn succes over het belang en de betekenis van integriteit?

Trump zet definitie integriteit onder druk

Mijn uitgangspunt was altijd dat integriteit in elk geval betekent dat je eerlijk bent. Dat je de waarheid geen geweld aandoet om anderen te misleiden. Trump is een notoire leugenaar. Op 23 januari 2021 kopte de Washington Post: ‘Trump made 30,573 false or misleading claims as president’. Toch is hij opnieuw verkozen tot president. Blijkbaar vertrouwen zijn aanhangers hem.

Moet ik mijn definitie van integriteit herzien? Of vinden de aanhangers van Trump integriteit simpelweg onbelangrijk? De supporters van Trump vertrouwen hem, daar twijfel ik niet aan. Bovendien vermoed ik dat zijn volgelingen hem juist een toonbeeld van integriteit vinden. Maar dat veronderstelt een andere definitie dan ikzelf graag hanteer. Een goede reden om hier dieper in te duiken: wat leert het raadsel Trump ons over integriteit?

Zeggen wat je doet en doen wat je zegt

Toen ik mijn proefschrift over integriteit in theorie en praktijk schreef, was ik verbaasd over de manier waarop veel filosofen integriteit conceptualiseren: integriteit als een ‘moreel leeg’ begrip dat nauwelijks meer betekent dan consistentie tussen zeggen en doen. Oftewel, ik doe wat ik zeg en ik zeg wat ik doe.

Volgens deze visie kan zelfs een tiran of nazi integer zijn. Je ziet integriteit en moraliteit dan los van elkaar. Dat vond ik vreemd. Voor mij hoort er een morele toets bij: wat je doet en zegt moet ook moreel verantwoord zijn. Wellicht leert het raadsel Trump dat ik te hoge eisen stel aan het begrip integriteit. Integriteit betekent slechts dat je zegt wat je doet en doet wat je zegt. Niet meer en ook niet minder.

De integere leugenaar

Niet minder? Maar Trump liegt toch? Als je liegt, dan zeg je toch niet wat je doet? En doe je niet wat je zegt? Dus het ontkoppelen van integriteit en moraliteit lost nog niet het hele raadsel op. Dat Trump een notoire leugenaar is kunnen zelfs zijn aanhangers niet ontkennen. Dan zie ik een spanning tussen zeggen en doen. Of is hij een integere leugenaar?

He who saves his country does not violate any law

Integriteit vereist dat je de waarheid geen geweld aandoet om een ander te misleiden. Tenzij je liegt om een hoger moreel doel te dienen. Dan ben je een integere leugenaar: iemand die liegt met goede, moreel verdedigbare redenen. Of, zoals Trump zelf aangaf: ‘He who saves his country does not violate any law’.

Is Trump in de ogen van zijn aanhangers een integere leugenaar? Ik kan het me niet voorstellen. De integere leugenaar moet goed en slim kunnen liegen, anders werkt het niet. Het is meestal volstrekt helder dat het niet klopt wat Trump zegt. Wie zo zichtbaar en opzichtig liegt als Trump is een heel beroerde leugenaar. Tenzij zijn aanhangers hem niet als integere leugenaar zien, maar als eerlijke leugenaar.

De eerlijke leugenaar

Trump lijkt meer op wat James Randi een honest liar noemde: iemand die liegt, maar daar open over is. Randi was goochelaar én scepticus. Hij gebruikte bedrog, maar gaf dat toe, en misleidde dus feitelijk niet. Randi is vooral bekend geworden als scepticus en bestrijder van pseudowetenschappen: dus als ontmaskeraar van de oneerlijke leugenaar. De eerlijke leugenaar is dus iets heel anders dan een integere leugenaar. De eerlijke leugenaar is eerlijk over het feit dat hij liegt, de integere leugenaar heeft goede redenen om te liegen.

De eerlijke leugenaar en integriteit sluiten elkaar niet uit. Trumps uitspraken zijn feitelijk onjuist, maar juist omdat hij zo opzichtig liegt, wordt hij niet als misleidend ervaren.

Judith Shklar betoogt in Ordinary Vices dat voor velen integriteit de tegenhanger van hypocrisie is – een van de ergste ondeugden. Mijn hypothese: Trumps aanhangers schrijven hem integriteit toe, omdat hij – in hun ogen – ontmaskert. Hij legt volgens hen politieke spelletjes bloot en laat zien dat de elites zich slechts bekommeren om hun eigen belangen. Trump is in de ogen van zijn aanhangers oprecht, zijn agenda is helder en in het belang van het volk, tegenover de hypocriete elites met hun ‘woke’-ideeën. En de leugens? Die doen er niet toe. Trump is voor zijn aanhangers 'een van de eerlijkste en authentiekste politici die ze ooit hebben gezien' (Wijnberg, 2025).

Integriteit als tegenpool van hypocrisie

Het raadsel Trump laat zich wellicht oplossen door integriteit te zien als tegenpool van hypocrisie. Zijn aanhangers zien hem als de enige politicus die zich écht bekommert om het volk, wars van dubbele moraal. Zijn onwaarheden doen er niet toe, zolang hij maar trouw blijft aan het algemeen belang.

Daarin schuilt dan wel zijn kwetsbaarheid (vgl. Rauch, 2025). Als hij faalt om de VS weer ‘great’ te maken, door incompetentie en corruptie, dan verdwijnt het vertrouwen. Dan blijft er van zijn integriteit niets over, zelfs niet als hij nog steeds een eerlijke leugenaar is.

En de factchecker?

Als deze analyse klopt, heeft factchecken weinig zin. Het debat draait niet om feiten, maar om oprechtheid en intentie. Het ontkrachten van de bewering dat migranten de huisdieren van hun Amerikaanse buren opeten, mist daarom zijn doel. Waar de factchecker de waarheid wil bewaken, zien Trumps aanhangers vooral iemand die in alle oprechtheid vecht voor hun belang. En dat maakt hem voor hen een toonbeeld van integriteit.

Essay

Deze bijdrage is een ingekorte versie van het essay dat prof. dr. Edgar Karssing schreef voor het Liber Amicorum ter gelegenheid van het emeritaat van prof. dr. Ronald Jeurissen. Je leest het hier op pagina 39.

Bronnen

• Rauch, J. (2025). One Word Describes Trump. The Atlantic, 24 februari.
• Shklar, J. (1984). Ordinary vices. HUP.
• Wijnberg, R. (2025). Hoe Trump en Musk de waarheid verdrinken (en daardoor eerlijke leugenaars lijken). De Correspondent.