“Zet minstens een dag per week je mail en werktelefoon uit”

Op dit moment is er veel anders. En dat geeft stress. Soms veel stress. De wil om ‘in balans’ te blijven zorgt vervolgens ook nog eens voor stress, omdat ‘balanceren’ buitengewoon inspannend en regelmatig frustrerend is. Mensen kunnen daarom beter op hun energieniveau letten. Net als bij een batterij. Een dag opladen om de batterij voldoende actief te houden is daarbij essentieel. Op een vrije dag even dat mailtje beantwoorden of opnemen als een collega belt: het klinkt onschuldig, maar is het dat wel? Volgens Willem van Rhenen, bedrijfsarts bij Arbo Unie en hoogleraar Bevlogenheid en productiviteit aan Nyenrode Business Universiteit, niet. “Het heeft vaak iets dwangmatigs. Zoals rokers bij het weggaan even voelen of hun pakje sigaretten wel in hun jaszak zit, zo checken workaholics hun telefoon en mail.”

Als je een kantoorbaan hebt, is de kans vrij groot dat je weleens hebt gewerkt op een vrije dag. Bijna de helft van werkend Nederland is buiten werktijd vaak of altijd bereikbaar, bleek in 2019 uit een enquête van het CBS en TNO onder 63.000 werknemers. Waarom doen werknemers dat? Wie in loondienst zit, heeft recht op minimaal twintig vrije dagen per jaar en krijgt niet extra betaald als ie toch werkt. Volgens Van Rhenen leven we in een maatschappij waarin we constant op de hoogte willen blijven. “Als je tegenwoordig nee moet zeggen op de vraag of je iets hebt gezien of gelezen, hoor je er al bijna niet meer bij”, zegt hij.

Workaholic

Constant op de hoogte willen zijn van wat zich op de werkvloer afspeelt, is verslavend. Van Rhenen: “Mensen raken niet verslaafd aan hun werk omdat ze zo bevlogen zijn. Het heeft vaak iets dwangmatigs. Zoals rokers bij het weggaan even voelen of hun pakje sigaretten wel in hun jaszak zit, zo checken workaholics hun telefoon en mail.”

Het gevoel hebben dat je voortdurend je werkberichten moet checken om snel te kunnen reageren, ook ná werktijd, wordt ‘telepressure’ genoemd. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in 2018, onder 116 Nederlandse werknemers, bleek dat mensen zich door werkgerelateerd smartphonegebruik moeilijk psychologisch kunnen losmaken van het werk. Ook heeft telepressure effect op een burn-out, op hoe werknemers slapen en hoe effectief ze werken.

Controleverlies

Wie op een vrije dag de mailbox bijwerkt, zal niet meteen zeggen dat er sprake is van een verslaving of telepressure, maar dat de berichten zich anders zo opstapelen dat andere taken eronder lijden. Dat kan inderdaad een legitieme reden zijn om op een vrije dag toch de laptop open te klappen. En dat is niet heel schadelijk, denkt Van Rhenen, want het kan een gevoel van controle geven. Maar daarin schuilt ook gevaar. “Zodra mensen stoppen met bijhouden, raken ze in paniek. Door dat gevoel van controleverlies worden ze onzeker en gestrest en daar raken ze weer uitgeput van. Dat is uiteindelijk ziekmakend.”

Herstellen en opladen

Wat in ieder geval belangrijk is volgens Van Rhenen: zorg dat je minimaal een dag per week helemaal niet met werk bezig bent, omdat je anders niet goed kan resetten en opladen. En dat is echt iets anders dan herstellen. Herstellen kan ook tussen het werken door, als je even je telefoon en laptop aan de kant legt of gaat sporten. Voor resetten en opladen heb je wel een dag nodig, anders kom je niet in een toestand waarin je zo opgaat in de bezigheid die je leuk vindt, dat je de tijd vergeet. Gebruik zo’n oplaaddag om iets te doen wat zinvol en waardevol is voor jou. Een boek lezen, de natuur in. Zoek naar iets wat energie geeft. Voor veel mensen is dat omgaan met andere mensen.

Het kan lastig zijn te ontdekken waar je energie van krijgt, want volgens Van Rhenen hebben veel mensen geen hobby’s meer. “Als ik als bedrijfsarts in de spreekkamer vraag naar hobby’s, zitten mensen me soms heel glazig aan te kijken.” Als je het écht niet weet, kan je bijvoorbeeld denken aan wat je leuk vond om te doen in je jeugd of kindertijd. Zo raadde Van Rhenen een man met een burn-out aan om een uur per dag te besteden aan zijn vroegere hobby technisch lego. De cliënt herontdekte zo wat hij leuk vond, maar ook dat zijn werk helemaal niet bij hem paste. “Hij kreeg weer energie en een nieuw perspectief, waardoor hij in een paar weken flink was opgeknapt.”

Neem af en toe wat langer vrij

Toch is alleen ’s avonds op tijd stoppen met werken en één weekenddag gebruiken om te ontspannen niet genoeg om op te laden, vindt arbeids- en organisatiepsycholoog Jessica de Bloom van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze deed onderzoek naar de effecten van vakantie op het welbevinden en de gezondheid van werkenden en schreef het boek ‘De kunst van het vakantievieren’ (2012). Eerder zei ze tegen de Volkskrant: “In de Verenigde Staten mogen werkgevers helemaal zelf bepalen hoeveel vrije dagen werknemers hebben. Daar zien we dat mensen meer risico lopen op hart- en vaatziekten als ze lange tijd geen vrij nemen.”

Maak afspraken op het werk

Maar hoe zorg je er dan voor dat je af en toe vakantie neemt en dat je een dag per week de werkapp op stil zet? Traditiegetrouw werd je in Nederland door de christelijke cultuur gedwongen om op zondag vrij te zijn, tegenwoordig moet je de discipline om niet aan het werk te gaan zelf opbrengen. Van Rhenen adviseert om vooral geen verwachtingen te scheppen bij je werkgever over dat je altijd bereikbaar bent. “In de advocatuur en bij grote accountantsorganisaties is het vrij gebruikelijk dat je altijd paraat staat. Toch is het slim hierover afspraken te maken met je leidinggevende. Zeg: ‘Je mag me altijd bellen, maar niet op die-en-die dag’.”

Recht om onbereikbaar te zijn

De PvdA wil dat werknemers het recht hebben om in hun vrije tijd onbereikbaar te zijn voor hun werkgever. Frankrijk kent dit recht al. Bedrijven met meer dan vijftig werknemers moeten hun werknemers vertellen wanneer ze hun telefoon kunnen uitzetten. In Nederland legde de gehandicaptenzorg het recht op onbereikbaarheid al vast in de cao. Ook bedrijven als Volkswagen, Daimler, BMW en Lidl hebben de bereikbaarheid van hun werknemers buiten werktijd aan banden gelegd.