Morele leiders door duurzame ontwikkelingsdoelen in hoger onderwijs? Onzin!

In 2018 publiceerde onze oud-premier Jan-Peter Balkenende twee maal, in verschillende auteurssamenstelling, een opiniestuk in het Financieele Dagblad over de opname van duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties (VN) in de curricula van het hoger onderwijs. Hij schreef op 25 juni 2018 “Neem duurzame ontwikkelingsdoelen van VN op in curricula hoger onderwijs” en op 29 november van hetzelfde jaar, “Tijd dringt voor het halen van Duurzame Ontwikkelingsdoelen”.

Honderddrieënnegentig VN-landen bereikten in augustus 2015 zeventien doelstellingen die van 2016 tot 2030 van kracht zijn. In de twee opiniestukken wordt sympathiek gewezen op de meerwaarde van het hoger onderwijs voor het behalen van de betreffende Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Toch zijn er bezwaren tegen de totalitaire omvang van dit voorstel, het idee van de auteurs dat ons hoger onderwijs morele leiders zou afleveren en de paradoxale belangstelling van Balkenende voor een schoner milieu.

In ieder geval strandt dit zachtmoedig ogende voorstel bij de vereiste dat de SDG’s onderdeel worden van alle onderwijsprogramma’s in Nederland. Ik zou werkelijk niet weten waarom iemand die kunstgeschiedenis, filosofie, literatuurwetenschappen, theologie, musicologie of geschiedenis studeert, lastiggevallen zou moeten worden met VN-plannen. Deze prachtige studies worden al veel te vaak afgeleid door dit soort bureaucratisch centralisme, daar hoeft niet nog een goedbedoeld onderwijsplan bij. Andersom hoeven bedrijfskundestudenten ook geen Proust of Goethe te lezen, hoe belangrijk dat ook is. Daarnaast vraag ik mij af hoe deze SDG’s, bij de enkele studies waar ze wel in zouden passen, dan onderwezen zouden moeten worden. Moeten docenten deze doelstellingen gaan opsommen en inprenten in de hersenen van studenten opdat ze “als ze straks aan het werk zijn, rekening houden met de SDG’s” (Balkenende c.s.) of bestaat er ruimte om de SDG’s zelf kritisch tegen het licht te houden? Enkel dat laatste is namelijk het zo nodige panacee tegen saai, maar vooral ook kinderlijk onderwijs. Docenten zijn geen reclamemakers.

Leiders van de toekomst

Deze doelen verdienen een centrale plaats in het hoger onderwijs, zo menen de auteurs, omdat daar de leiders van de toekomst zitten. We moeten ons echter de vraag stellen of we in ons hoger onderwijs nog wel de morele leiders van de toekomst aan het opleiden zijn. De hbo’s en universiteiten zijn megastallen, zitten overvol geatomiseerde, vervreemde studenten die voortdurend een globalistische wortel krijgen voorgehouden en later ook nog eens gevangen zitten in een betrekking als HR-consultant, communicatiecoördinator, telemarketingonderzoeker of bedrijfsadvocaat – banen die door antropoloog David Graeber ook wel “bullshit jobs” zijn genoemd. Ethiek begon misschien in de Tuin van Eden, maar eindigt toch echt in de Kantoortuin.

De ironie wil dat juist Balkenende het onderwijs de les leest over duurzame consumptie en productie en het aanpakken van klimaatverandering. Milieuwetenschapper Iep Klepper onderzocht twee jaar lang de effecten van racewagens op het milieu: geen enkele auto voldoet aan de CO2-norm, er worden idiote concentraties fijnstof gemeten en er is onmetelijk veel lawaai waardoor broedende vogels een hartverzakking krijgen. Voor Klepper was dit de reden om in 2017 aan coureur Max Verstappen (over bullshit jobs gesproken) toe te dichten dat de chronische milieuvervuiler een slecht voorbeeld is voor zijn leeftijdsgenoten. Klepper bepleitte zelfs een verbod op Formule 1. Balkenende lobbyt daarentegen om de Formule 1 naar Nederland te halen – goed voor de “BV Nederland”. Is dit geen anekdotisch bewijs voor de nutteloosheid van zijn onderwijsplan?

In een land waar we pretenderen de ambitie te hebben onze studenten op te leiden tot morele leiders van de toekomst, zou het aardig zijn als studenten voorbeelden hebben waaraan ze zich kunnen spiegelen. Ik denk dan aan de leiders van nu. Om een aftrap te geven van dit goede voorbeeld, zouden die leiders de bemoeizucht aangaande de inhoud van mijn colleges kunnen staken.


Auteur Bart Jansen schrijft een rechtsfilosofisch proefschrift over (de)juridisering van toegepaste ethiek, is docent Business Law en Business Ethics en lid van het NCGI aan Nyenrode Business Universiteit, docent Encyclopedie van de Rechtswetenschap aan Universiteit Leiden, docent Recht en Menselijk Gedrag aan Universiteit van Amsterdam en jaarlijks gastdocent Philosophy of Law en Legal Theory aan Universitas Airlangga te Surabaya, Indonesië.