Het nemen van moreel risico, een menselijke zaak, ook 10 jaar na dato

Op vakantie “lees ik mezelf bij”. Hele stapels artikelen vergezellen mij op mijn vakantieadres. Vroeger zat ik dan tussen stapels papier op het terras met een glas wijn erbij. Tegenwoordig, zeer tegen de zin van mijn vrouw, met de computer of IPad op mijn schoot. Dit jaar overkwam mij iets nieuws. Eén van de gelezen artikelen is in mijn hoofd blijven zitten, alleen weet ik niet meer welke precies. Maar het past bij het financiële drama waarvan we nu het uitbreken daarvan 10 jaar geleden herdenken. Het verhaal, dat als een riedeltje door mijn hoofd speelt, gaat ongeveer als volgt en loopt niet goed af!

Paul Krugman, hoogleraar en economie Nobelprijswinnaar in 2008, zei het als volgt: moreel risico (“moral hazard”) is een situatie waarin je risico´s neemt, maar iemand anders het verlies neemt. Vooral in mijn vak weten we allemaal dat mensen reageren op stimulansen. Wanneer je mensen betaalt voor het nemen van meer risico, en tegelijkertijd beschermt tegen de nadelige gevolgen ervan, dan creëer je een omgeving van “onverantwoord risico-nemend gedrag”.

Het vervelende is dat in de financiële industrie het systeem met name draait op Andermans Geld (AMG), hoewel ze zich voordoen als rentmeesters (“stewards”). Helaas proberen deze rentmeesters zo'n groot mogelijk stuk van dat AMG te managen. Hoe groter dat stuk, hoe groter de vergoedingen, maar ook ontstaan hierdoor gecompliceerde kosten (“fee”), zware producten en diensten. Het beloont ook balansverlenging en korte-termijn diensten & gedrag.

Risico's

Het beloont ook het risico van ongebreidelde groei in de “race to the bottom”. En als we nu toch naar het verleden kijken, is het interessant om te constateren dat vlak voor het uitbreken van de crisis klokkenluiders werden ontslagen. Maar ook viel de boodschap van bijvoorbeeld de toenmalige minister van Financiën van Engeland, Alistair Darling, eind augustus 2008 in dovemans oren. Eigenlijk wisten we allemaal wel dat het de verkeerde kant op ging, we gingen als lemmingen op de afgrond af… In september 2008 viel Lehman Brothers om en moesten de hypotheekverstrekkers Fannie Mae en Freddie Max worden gered en genationaliseerd door de US.

Andere risico's het zogenaamde carrière-risico en het gebrek aan “skin in the game” spelen ook een rol. In de eerder genoemde “race to the bottom” moest worden gescoord, anders was daar de dreiging van ontslag en dus dag carrière! Ach, dat je ook geen echte skin-in-the-game was, was mooi meegenomen. Er waren immers geen consequenties.

En als dan ook nog je jaarlijkse beloning zo hoog is dat deze er echt toe doet, wat zou het dan als je aandelen het niet zo goed doen. Jimmy Cayne, voormalig directeur en CEO van Bear Stearns, zei daarover het volgende: ‘de enige mensen die echt lijden zijn mijn erfgenamen. Als je 6 miljard hebt en je verliest er eentje, dan ben je toch niet aan de bedelstaf, toch?’.

Crisis

Mijn studenten laat ik ook nog steeds het filmpje van Dick Fuld, de CEO Lehman Brothers, zien van vlak voor de crisis. Hij sprak over zichzelf: ‘I am a loveable man’, en over investeerders die short waren gegaan waarvan hij de harten zou uitrukken. Een man met de verkeerde morele waarden en normen. Hij, intussen 72 jaar, zal waarschijnlijk niet met plezier op deze tijd terugkijken en als hij er al een traantje om laat, wat ik niet verwacht, dan is dat wel op een gouden kussen.

Ik moet vaststellen dat de crisis als voorbij kan worden bezien, maar de tekenen staan somber. De moral hazard is doorgedrongen tot het hart van het systeem; we kunnen als ontwikkelde landen ongebreideld geld drukken zonder daarvoor gestraft te worden.

We hebben er dus al-met-al weinig van geleerd en zijn zeker nog niet klaar. Van “klantbelang centraal” zijn we nog ver verwijderd in de bankensector.