Op naar de Verenigde Staten van Europa!
Een sterke, democratische EU aan de hand van de Federalist Papers
De continuïteit en toekomst van de Europese Unie zou moeten worden gezocht in de mogelijkheid een EU te constitueren die op federaal-institutioneel niveau meer democratisch en meer rechtsstatelijk is. Een Europa dat niet bevreesd is haar eigen legitimiteit in een staat van permanente verandering te houden. De Federalist Papers, geschreven door de Founding Fathers van de Verenigde Staten, bevatten hiervoor belangrijke wenken. De Europese Unie zou daar haar voordeel mee kunnen en moeten doen.
Op 9 mei 2021 werd de Conferentie over de Toekomst van Europa gelanceerd in Straatsburg door de Raad, het Europees Parlement en de Europese Commissie. Het doel ervan is zoveel mogelijk burgers uit de hele Europese Unie (EU) te betrekken bij een discussie over institutionele prioriteiten. De bevindingen moeten in de lente van 2022 tot een eindconclusie hebben geleid en moeten een richtsnoer vormen voor waar de EU prioriteit aan geeft. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen gaf in haar State of the Union van 2021 aan dat de Commissie bereid is gevolg te geven aan wat er tijdens de conferentie wordt overeengekomen. Hoofdthema betreft de ‘sterkere Europese democratie’. De vraag die voorligt is wat een goed fundament is waarop deze discussie op een verstandige manier gevoerd kan worden.
Federalist Papers
Over Hannah Arendt – een van de belangrijkste politiek denkers van de twintigste eeuw – bestaat de anekdote dat zij in de vroege jaren vijftig bedankte voor een uitnodiging voor een politieke conferentie in Duitsland. Haar motivatie betrof dat haar Duitse collega’s de zogenaamde Federalist Papers niet kenden. Een verstandige discussie over democratie en rechtsstaat was daarmee volgens Arendt niet mogelijk. De Federalist Papers zijn een verzameling van 85 krantenartikelen en essays, geschreven door de ‘Founding Fathers’ Alexander Hamilton, James Madison en John Jay ter bevordering van de ratificatie van het concept van de Grondwet van de Verenigde Staten van Amerika (1787). Ontaarding van de democratie in anarchie of tirannie zou worden afgeremd en corruptie worden gecontroleerd door overeengekomen politieke procedures, verordeningen en wetten. Dit is een van de cruciale boodschappen die in de Papers besloten ligt – een boodschap die de Papers een canonieke status verschafte in het westerse denken over democratie en rechtsstaat.
Vertegenwoordiging en machtenspreiding
Het is om deze reden dat politiek filosoof Larry Siedentop zich in zijn geprezen werk Democracy in Europe (2000) over het voortslepende debat hierover afvraagt ‘Waar zijn onze Madisons?’ Het fundament voor een verstandige discussie over een ‘sterkere Europese democratie’ is hiermee gegeven. Omdat het wiel dus niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden, putten we in de bijdrage uit de Amerikaanse politieke theorie over de democratische rechtsstaat op federaal niveau. We leggen de EU langs de meetlat van twee factoren die volgens de Federalist Papers een federale unie tot een sterke democratie maakt, namelijk enerzijds vertegenwoordiging en anderzijds machtenspreiding. We doen dit vanuit het uitgangspunt dat de EU reeds een federale unie is en dus meer is dan een unie van soevereine staten. Wat aan de EU ontbreekt voor een ware federale toekomst volgens de Federalist Papers vormt het slotstuk van de bijdrage.
Deze inleiding is geschreven door Lorenzo Nieuwenburg, student-assistent Recht en Bedrijfsethiek aan Nyenrode en mr. dr. Bart Jansen, universitair-docent Rechtsfilosofie en Ethiek aan Nyenrode. Het gehele artikel (onderstaand te downloaden inclusief noten) is gepubliceerd in het Nederlands Juristenblad - 25-3-2022 - afl. 11.
30 maart 2022
Bron: nieuwsbrief Nyenrode Corporate Governance Instituut, maart 2022.
Artikelen en columns gepubliceerd op de website en in de nieuwsbrief van het NCGI weerspiegelen niet per definitie een algemene visie van het NCGI, maar worden door auteurs op persoonlijke titel geschreven. Reageren kan via ncgi@nyenrode.nl.
Nyenrode deelt kennis met nieuwsgierige professionals. Abonneer je op News@Nyenrode voor al het Nyenrodenieuws.