Succesvol samenwerken met veel mensen vereist andere aanpak

Mensen zijn van nature niet erg bekwaam in het samenwerken met grote groepen anderen. Toch wordt dat wel steeds meer van ons gevraagd. Om dat soort samenwerking toch tot een succes te maken, is het van belang dat iedereen leiderschap toont en een goed moreel kompas ontwikkelt. Bovendien moeten we ons leiderschap op alle niveaus op orde hebben: van individu en de kleine groep tot inter-organisationeel en globaal. Dat stelde prof. dr. Jaap Schaveling in zijn inaugurele rede “Transcend, include & be curious. Samenwerken en leiderschap in complexe tijden”, waarmee hij op vrijdag 31 augustus zijn ambt als hoogleraar Samenwerken & Leiderschap op Nyenrode Business Universiteit aanvaardde.

Als mensen op grote schaal met elkaar samenwerken, gaat dat heel vaak goed. Neem bijvoorbeeld de vooruitgang die is geboekt op terreinen als mensenrechten, de integratie van nieuwkomers en duurzaamheid in het bedrijfsleven. Bovendien leven we in de vreedzaamste tijd ooit.

“Toch gaat het ook vaak mis”, aldus prof. dr. Jaap Schaveling, “zoals we zien aan de vele mensen met burn-outs en depressies in de samenleving. Daarnaast kunnen bepaalde oplossingen die voor jou aantrekkelijk zijn, elders tot grote problemen leiden. Als je bijvoorbeeld met een supertrawler aan de oostkust van Afrika gaat vissen, worden daar de visbestanden kleiner en heeft dat gevolgen voor de voedsel- en baanzekerheid van de traditionele vissers en hun families. Hierdoor neemt de armoede daar toe waardoor men, om toch in het dagelijks onderhoud te kunnen voorzien, een uitweg zoekt in migratie, drugs-, wapen- en mensenhandel en/of piraterij. Dit is een voorbeeld van een Fix that Backfires.”

Geen eenduidig antwoord

“De mens is van nature in staat om samen te werken met maximaal ongeveer honderdvijftig anderen. Een grotere omvang van de groep betekent dat samenwerking een stuk complexer wordt. De wetenschap heeft nog geen eenduidig antwoord op de vraag hoe we het best kunnen samenwerken in verbanden die eigenlijk te groot zijn voor ons als mensen.”

“In de manieren waarop we samenwerken, laten we ons veelal leiden door hoe wij ons in de prehistorie op de savanne gedroegen”, vertelde hij. “We zijn gericht op het overleven van onszelf of van de groep waartoe we behoren. De competenties die we hebben om snel en adequaat te kunnen reageren bij gevaar, hebben ons succesvol gemaakt en ze maken ons nog steeds succesvol. Maar ze zorgen er ook voor dat we van nature een focus op de korte termijn hebben, een beperkte scope en het vermogen om snel een beeld van de situatie te creëren op basis van eerdere ervaringen. Veel verder kijken vinden we moeilijk, vooral als we een beetje onder druk komen te staan. Dat geldt ook voor kunnen reflecteren op ons beeld van de werkelijkheid.”

Ingrediënten voor succes

Ook al is er geen eenduidig recept voor succesvolle samenwerking met grote groepen mensen, toch zijn wel degelijk ingrediënten aan te geven die de kans op succes vergroten. Daarvoor moet iedereen leiderschap tonen, stelde Schaveling in zijn oratie. Leiderschap betekent voor hem nieuwsgierig zijn naar en het moment herkennen waarop je toegevoegde waarde hebt voor het systeem en de moed en competentie hebben om dat moment te pakken. Een moreel kompas met als uitgangspunten vreedzaam samenleven om vruchtbaar samen te werken, nieuwsgierigheid, gerichtheid op de planeet, pragmatisme en liefde, geeft daarbij richting.

Transcend & include framework

Schaveling onderscheidde in zijn oratie vier niveaus: het individu, de kleine groep (mesoniveau), het macroniveau tussen organisaties en het wereldniveau (collectief). Het is voor succesvolle samenwerking op grotere schaal belangrijk om eerst het leiderschap op het niveau van het individu op orde te brengen en vervolgens op het niveau van de kleine groep. Terwijl je met collega’s op mesoniveau overlegt, heb je immers ook te maken met jezelf. Als je je niet fit voelt of je voelt je onzeker, of je ego speelt teveel op en je wilt je eigen ideeën uitventen, dan heeft dat zijn uitwerking op de groep, zo stelde hij. De kwaliteit van samenwerken en leiderschap op mesoniveau kent dus als fundament de kwaliteit van het individuele niveau. Op dezelfde wijze overstijgt en omvat het macroniveau het meso- en microniveau. Het collectieve niveau herbergt de drie onderliggende niveaus in zich. Pas als die op orde zijn, kan met succes gewerkt worden aan leiderschap op collectief niveau. Schaveling maakte de vergelijking met matroesjka-poppetjes en noemde dit het transcend & include framework.

Klik hier voor de download van de inaugurele rede van Jaap Schaveling.

Seminar

Prof. dr. Jaap Schaveling is op Nyenrode onder meer als kerndocent verbonden aan de Executive Modulaire MBA. Vanuit dit programma werd voorafgaand aan de oratie het seminar ‘Samenwerken en leiderschap in complexe tijden’ georganiseerd, waarin sprekers uit de wetenschap en de praktijk vanuit diverse invalshoeken hun licht lieten schijnen op het onderwerp.