Voorkom trauma bij pandemieën

In dit artikel betoogt Jaap Schaveling dat de COVID-19-crisis op zich geen traumatische ervaring is. Wel kunnen mensen trauma ontwikkelen door ziek te worden van corona of door de maatregelen die genomen zijn. Wat is trauma? Wat zijn de mogelijk ongewenste neveneffecten nu en in de toekomst die de corona maatregelen teweegbrengen? Wat kunnen individuen, teams en organisaties doen om de kans op trauma te verminderen? En wat betekent dat voor ons functioneren op deze planeet? Schaveling geeft in dit artikel een aantal antwoorden op deze vragen. 

Trauma

Een trauma is in eerste instantie een zeer gezonde reactie van een mens op een gebeurtenis die te veel, te snel en te onverwachts is. Het is de, op dat moment, beste reactie om de gebeurtenis te overleven. Emotionele arousal, vluchten, vechten of in uiterste nood verstijven zijn levensbesparende reacties van ons. We noemen deze gezonde reacties op een gegeven moment trauma, omdat door de reactie op de gebeurtenis op langere termijn niet gezonde patronen ontstaan, emotioneel, fysiek, cognitief en sociaal:

• emotioneel: bijvoorbeeld shock, angst, survival guilt, hulpeloosheid, boosheid;
• fysiek: hyperreacties, onvermogen om te ontspannen, vermoeidheid en diffuse lichamelijke klachten;
• cognitief: dissociatie, verwarring, geheugenstoornis, aangetast zelfvertrouwen, herbeleving;
• sociaal: terugtrekken uit sociaal netwerk, geïrriteerdheid bij contact, verlies van vertrouwen in anderen, vermijding van herinneringen aan de gebeurtenis.
  

Het meemaken van gebeurtenissen met trauma als gevolg trauma komt zeer frequent voor. Uit vele studies blijkt dat de aard en zwaarte van een gebeurtenis geen invloed heeft op al dan niet ontwikkelen van trauma. Sommige mensen lijken veel vatbaarder voor traumatische reacties op heftige gebeurtenissen later in hun leven dan andere mensen, bijvoorbeeld omdat ze trauma’s in hun kindertijd hebben opgelopen. Trauma is dus niet de heftige gebeurtenis zelf. Trauma ontstaat door het onvermogen deze gebeurtenis te verwerken. Ziek worden van COVID-19 of het ondergaan van de maatregelen in het kader van COVID-19 is niet per se een traumatische ervaring. Wel kunnen mensen trauma ontwikkelen door ziek te worden van COVID-19, door naasten die ziek zijn geworden of door maatregelen die genomen zijn om de verspreiding te beperken.

Goedbedoelde maatregelen met onbedoelde trauma stimulerende neveneffecten

COVID-19, en de daaraan gerelateerde maatregelen, kunnen door betrokkenen als heftig worden ervaren. Onderzoek en overzichten van onderzoek laten zien dat de huidige focus op de overdracht van ziekteverwekkers ertoe kan leiden dat trauma en psychosociale schade aan individuen en gemeenschappen over het hoofd gezien wordt tijdens en na de pandemie. Een metastudie van Brooks en anderen laat zien dat de meeste onderzoeken negatieve psychologische effecten rapporteren, waaronder posttraumatische stresssymptomen, verwarring en woede. Over het algemeen suggereert deze review dat de psychologische impact van quarantaine veelomvattend, aanzienlijk en langdurig kan zijn. Dit indiceert dat de kans op traumaontwikkeling op de korte of lange termijn uitdrukkelijk aanwezig is. Niet alleen door ziek te worden door COVID-19, maar met name door de maatregelen die in het kader daarvan genomen worden.

Wat dan wel te doen?

In het kader van deze bijdrage kan ik slechts zeer beperkt zijn over wat dan wel wenselijk is. Ik noem een aantal, naar mijn idee belangrijkste, mogelijkheden zowel op individueel, als op groeps- en organisatieniveau en als samenleving van deze planeet:  

• Actief omgaan met heftige gebeurtenissen
  Het is van belang om actief te zijn tijdens en direct na een gebeurtenis om de kans op trauma te verminderen. Actief op zoek gaan naar emotionele steun, het zelf zoeken naar een oplossing en het gevoel hebben zelf iets te kunnen doen maakt dat men zich minder slachtoffer van de traumatische gebeurtenis voelt. En leidt zo tot een kleinere kans op trauma.
  

• Een nieuw verhaal ontwikkelen
  Bij trauma is het van belang om een luisterend oor te vinden en om te leren luisteren naar je lijf. Yoga, meditatie, wandelen en andere recente mogelijkheden als EMDR- en MDMA-assisted- therapie geven toegang tot die lichaamssensaties om samen met een luisterende derde daarmee traumatische wonden te laten genezen door een nieuw levensverhaal te ontwikkelen.
  

• Rust, reinheid, regelmaat

  Een gezonde levensstijl is een zeer goede preventie om geen trauma op te lopen. Een gezonde omgeving, beperkt gebruik van social media, gezond eten, voldoende beweging, goed slapen, tijd voor jezelf, etcetera.
  

• Sociaal contact, ook virtueel elkaar echt ontmoeten

  Het missen van positieve sociale steun is een van de sterkste voorspellers van trauma. Het is van belang om ook bij virtuele meetings elkaar zo echt mogelijk te ontmoeten. Kijk hoe je de sfeer van de koffiecorner ook in een virtuele meeting kan organiseren.
  

• Ongelijkheid, racisme et cetera stoppen

  Zoals duidelijk blijkt uit onderzoek zal het grootste risico op het ontwikkelen van ernstige en blijvende psychische problemen liggen bij degenen die al door sociale ongelijkheid worden getroffen, degenen die het meest sociaal achtergesteld zijn en dit zal worden verergerd door de huidige crisis en de nasleep ervan. Om de kans op trauma in de samenleving te verkleinen moeten we ook racisme en  ongelijkheid als crisis aanpakken.
  

• Vrouwelijk leiderschap

  Wereldwijd valt op dat verschillende vrouwelijke leiders COVID-19 effectief hebben aangepakt, waaronder Jacinda Ardern (Nieuw-Zeeland), Tsai Ing-wen (Taiwan) en Angela Merkel (Duitsland). Deze landen doen het beter. Het lijkt erop dat een reeks ‘vrouwelijke’ waarden en eigenschappen ook effectief kan zijn bij crisisbeheersing. 

• Laten we ons richten op echt belangrijke zaken
  Er is meer in de wereld dan COVID-19. COVID-19 valt niet in het niet, maar het is echt niet ons enige en belangrijkste vraagstuk. COVID-19 blijkt volgens de cijfers slechts een van de vele gebeurtenissen die traumatisch kunnen zijn. Er zijn veel meer ziekten, pandemieën en andere crises die ons en vele levende species bedreigen. Laten we ons daar ook druk om maken.

Hannah Arendt zei ooit: “In tijden van de vreselijkste crises zijn het niet de leiders en de ideeën die ons erdoorheen helpen, maar het feit dat allerlei mensen op allerlei plekken hele kleine lichtjes brandende houden. Als een vuur dat onverzettelijk blijft smeulen. Het stimuleren van al die kleine lichtjes is dan de essentie van wat ons te doen staat wat mij betreft.”