Governance in veranderende tijden

Jan Rotmans, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en vurig pleitbezorger voor een transitie naar een duurzame economie, muntte de uitspraak: ‘We leven niet in tijden van verandering, maar in verandering van tijden’. Ik vind dat zelf wel een mooie quote en nu we in de afgelopen periode, helaas met dank aan corona, heftig gediscussieerd hebben over de vraag wat te doen in reactie op deze crisis, is de vraag wat de mogelijke consequenties zijn voor corporate governance. Uiteindelijk is corporate governance niet alleen een vraagstuk van goed bestuur, maar ook een verdelingsvraagstuk. Wie krijgt welk deel van de koek is een van de aspecten. Ook de vraag hoe we een afweging maken tussen wie wat moet ‘betalen’, al of niet in munten, is daar onderdeel van.

In de afgelopen periode waren er 25 hoogleraren die een pleidooi hielden om in de wet op te nemen dat bedrijven ook gehouden dienen te worden aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. De kritiek was niet mals, want, dat deden ondernemingen toch al zeiden Eumedion en de VEUO? Mijn wedervraag was dan: ‘wat let ons dan om het nog een wettelijk kader te geven’? Anderen, zoals Peter Wakkie, zeiden dat het onmogelijk zou worden om het bestuur goed te beoordelen op haar prestaties want objectieve maatstaven voor MVO ontbraken nu eenmaal en zouden er ook niet snel komen. Mijn weerwoord is dan: ‘Het feit dat het moeilijk is wil niet zeggen dat je dan de poging niet moet doen’. Bovendien, kijk naar de verschillende winstbegrippen die bedrijven hanteren en naar de gedetailleerde regels om te boekhouden, dan weet je dat zelfs winst een uiterst subjectief – en soms ook creatief – begrip is.

Verdelingsvraagstuk

In de categorie ‘anti’ kwam ik ook een artikel tegen van een Amerikaanse hoogleraar die zei dat we daarmee de ‘fiduciary duty’, vrij vertaald het vertrouwen dat we schenken aan het bestuur om goed te handelen, onmogelijk zouden maken. Ze zouden in een hoogst onmogelijke positie komen want de afweging tussen de belangen van bijvoorbeeld klanten en werknemers, hoe moest je die toch afwegen tegen de te behalen winstdoelstellingen? Het gaat dan inderdaad om het verdelingsvraagstuk waar ik hiervoor op doelde. Is dat ingewikkeld? Maar natuurlijk! Is dat onmogelijk? Nee, uiteraard niet want dit is wat in elke organisatie al gebeurt. Weliswaar zonder dat we er echt een diepgaande discussie over voeren denk ik. Het gebeurt ook op maatschappelijk niveau en dan met name natuurlijk in het politieke domein. En ja, dan doen ideologie en overtuiging ertoe. Wellicht moeten we dan ook topmensen aanstellen die een bepaalde ideologie aanhangen.

Uit onderzoek in Amerika is al gebleken dat CEO’s die behoren tot het republikeinse kamp anders besluiten dan diegenen die behoren tot het democratische kamp. Ook kwam ik onlangs een onderzoek tegen waarin duidelijk werd dat als we vanwege het verwerven en behouden van toptalent, wie kent dat argument niet, grof betalen en flinke bonussen toezeggen, we leiderschap krijgen dat het niet zo nauw neemt met de belangen van het aan hun gezag toebedeelde personeel… Je krijgt dan zoals zij dat zo mooi noemden ‘dominance-based leadership’ met als tegenhanger ‘prestige-based leadership’.

Verliezen van vertrouwen

Raden van Commissarissen gaan over de benoeming van de topmensen. Het lijkt me dan ook dat we in veranderende tijden na moeten denken over de rol van leiderschap. In de jaarlijkse Edelman Trust Barometer van 2020 werd duidelijk dat 56% van de ondervraagden vindt dat het huidige (kapitalistische) systeem niet goed voor hen is en dat zij dus het vertrouwen verliezen, niet alleen in dat systeem, maar vooral in het bedrijfsleven. Het percentage dat vertrouwen had in dat bedrijfsleven daalde van 54% naar 29%, nagenoeg een halvering. Op de vraag wat er moest gebeuren zei bijna 80% dat het bedrijfsleven voorop diende te gaan en dat met name CEO’s daarin de leiding dienden te nemen.

Dus, Raden van Commissarissen, als u ook meent dat we leven in verandering van tijden en dat er dus wat moet veranderen, begin dan met het aanstellen van andere leiders. Ergo, leiders die handelen vanuit het belang van alle stakeholders, die willen werken aan een andere verdeling van lusten en lasten en die daarmee het welzijn van ons allen op de lange termijn voorstaan. U heeft dus de sleutel in handen. Neem afscheid van de ‘dominance-based’ leiders, de rest wordt dan vast gemakkelijker en de ‘license to operate’ van het bedrijf waarop u toeziet wordt er door verstevigd.