Accountants anders laten kijken naar mogelijke fraude

Welke risico’s kan ik als accountant op voorhand inschatten? Is het misschien effectiever om me voor te stellen dat het mis is gegaan, en dan terug te kijken? Hierover gaat het onderzoeksproject dat Inez Verwey en Steve Asare dit jaar starten onder de vlag van de Foundation for Auditing Research (FAR). Inez Verwey is associate professor aan Nyenrode Business Universiteit, Steve Asare is professor aan de University of Florida en visiting professor op Nyenrode. 

Samenwerking tussen wetenschap en praktijk

FAR ondersteunt relevant en diepgravend academisch onderzoek naar ‘audit quality’, met als doel dat academische inzichten de accountancypraktijk kunnen verbeteren. Dat gebeurt via een unieke samenwerking tussen wetenschap en praktijk: accountantsorganisaties zorgen voor financiële ondersteuning van de stichting en stellen data of – zoals in dit geval - deelnemers, beschikbaar voor onderzoek.

Verwey: “FAR doet ieder jaar een oproep aan wetenschappelijk onderzoekers op het gebied van de accountancy om onderzoeksvoorstellen in te dienen die relevant zijn voor de accountantspraktijk. Die proposals worden kritisch bekeken. Dus als je onderzoek door FAR goedgekeurd en gefinancierd wordt, dan is dat wel een opsteker!”

Pre-mortem thinking

Het onderzoeksproject van Verwey en Asare is gericht op de verbetering van het onderkennen van frauderisico’s door de controlerend accountant. Fraude is een zeer actueel onderwerp binnen het accountantsberoep, en ook bij regelgevers en politiek. De maatschappelijke druk op accountants om de controlekwaliteit te verbeteren en specifiek om materiële (jaarrekening-)fraude te ontdekken, is groot.

Verwey en Asare hopen met hun onderzoek bij te dragen aan verbetering van fraudedetectie door de accountant. Hiertoe onderzoeken ze een binnen de accountancy nieuwe methode van frauderisico-analyse: ‘pre-mortem thinking’.

Verwey legt uit: “Om risico’s te identificeren houden auditteams voorafgaand aan de controle brainstormsessies. Binnen het auditteam wordt ingeschat welke risico’s bestaan dat een jaarrekening onjuistheden bevat, zodat ze daar tijdens de jaarrekeningcontrole werkzaamheden op kunnen uitvoeren. Specifiek in het  geval van fraude wordt in beeld gebracht hoe men zou kunnen hebben gefraudeerd.”   

Hoe gaat dat in z’n werk? Verwey: “Een brainstormsessie, zoals die nu in de accountancy gebruikelijk is, wordt uitgevoerd op  tijdstip A – het begin van de accountantscontrole bij de klant - en op tijdstip B moet de jaarrekening gecontroleerd zijn. Tijdens de brainstormsessie bedenken we welke frauderisico’s er zouden kunnen zijn op basis van wat wij weten over de klant en diens organisatie. Als die risico’s zijn benoemd wordt de controle dusdanig gepland en uitgevoerd dat die risico’s worden gemitigeerd.”

Verwey en Asare denken dat deze wijze van analyse van frauderisico’s kan worden verbeterd: “Wat wij nu willen gaan onderzoeken is een andere manier van kijken naar frauderisico’s, een benadering vanuit de psychologie, die ‘pre-mortem thinking’ heet. Die methode wordt al vaak binnen andere vakgebieden gebruikt waar sprake is van inschatting van risico’s, bijvoorbeeld in het bankwezen of het management.”

Een ander perspectief

Bij pre-mortem-thinking gebruiken ze een ander perspectief, zoals Verwey het omschrijft: “We transformeren ons naar B, en we gaan ervanuit dat er echt fraude heeft plaatsgevonden. Dus de gedachtengang ‘het zou best wel eens kunnen zijn dat…’ wordt omgezet in: ‘er is bij deze klant feitelijk fraude gepleegd. De jaarrekening bevat onjuistheden als gevolg van fraude. Wat is daar de oorzaak van?’. Dat is een andere manier van redeneren, een andere manier van kijken naar. Het lijkt heel klein, dat verschil, maar het blijkt echt heel goed te werken in andere vakgebieden, met name waar het gaat om risico-inschattingen.”

Verwey en Asare doen een experimenteel onderzoek. Na een uitgebreide literatuurstudie zal aan de deelnemers een casus worden voorgelegd die is gebaseerd op een echte fraudezaak. Verwey: “Die casus anonimiseren we helemaal en hij dient als uitgangspunt voor de deelnemers om een risico-analyse maken.  Aan de ene kant instrueren we deelnemers om dat met een brainstormsessie te doen, zoals gebruikelijk is, en andere deelnemers vragen we de pre-mortem-methode te gebruiken. Dan kan je de effecten vergelijken.”

FAR faciliteert dit onderzoek door in samenwerking met accountantsorganisaties deelnemers beschikbaar te stellen. Verwey: “Bovendien krijgen we ook onderzoeksgeld om een PhD-student daarop in te zetten. Want FAR wil ook graag dat we nieuwe wetenschappers opleiden op het gebied van accountancy.”

Een wereldwijd platform

Eind 2022 moeten Verwey en Asare alles uitgevoerd hebben en kunnen ze aan het werk met data. “Gedurende die periode biedt FAR ons ook een platform om onze tussentijdse bevindingen te delen met collega-onderzoekers wereldwijd en met de accountantspraktijk. Met die input kunnen we het onderzoek en de resultaten steeds beter slijpen. De resultaten verwerken we enerzijds in bruikbare adviezen voor de accountantspraktijk en anderzijds in publicaties in de grote wetenschappelijke journals. Voor een onderzoeker is een platform zoals FAR dat biedt uniek en daarmee enorm belangrijk.”

Voordat ze fulltime onderzoeker en docent werd, was Verwey jarenlang werkzaam als controlerend accountant en vervolgens als forensisch accountant. De koppeling tussen wetenschap en praktijk is voor haar een rode draad: “Op Nyenrode leiden we registeraccountants op en doen we ook onderzoek. Ik zal altijd registeraccountant blijven, en ik doe mijn wetenschappelijk onderzoek voor de praktijk. Die wisselwerking past bij waar Nyenrode als opleidingsinstituut voor staat."