Accountants en fraude, het blijft pappen en nathouden

Gepubliceerd: 29 maart 2021

Categorie: Opinie

Auteur:

Prof. dr. mr. Marcel Pheijffer

Naar het schandaal rond betaalbedrijf Wirecard loopt in Duitsland een parlementair onderzoek. Ik volg het met veel belangstelling. Accountants die door de onderzoekscommissie worden gehoord, verschuilen zich lafhartig achter juridische barrières en nemen de slachtofferrol aan. Het is een houding die we vaker zien zodra fraude aan het licht komt. Sterker, in de 35 jaar dat ik betrokken ben in onderzoeken naar fraude, integriteitskwesties en faillissementen ben ik nog nooit een accountant tegengekomen die ruiterlijk toegeeft dat hij of zij heeft zitten slapen toen het onder zijn of haar ogen misliep.

Geholpen door juristen, persvoorlichters en communicatieadviseurs, is de standaard reactie van accountants na een nieuw debacle meestal: ‘Wij staan achter de door ons uitgevoerde controle’. Een verklaring die na een juridische strijd van jaren niet zelden wordt gevolgd door een tuchtrechtelijke veroordeling, civiele aansprakelijkstelling en uiteindelijk een schikking voor een aanzienlijk bedrag. Slachtoffers betalen echter niet en evenmin worden zij veroordeeld, daders wel.

Bestaansreden

Van hetzelfde laken een pak zijn de accountants die maar blijven betogen dat het ontdekken van fraude geen taak van de accountant is. De eigen standaarden schrijven echter voor dat de accountant ‘een redelijke mate van zekerheid moet verkrijgen over de vraag of de financiële overzichten als geheel vrij zijn van een afwijking van materieel belang die het gevolg is van fraude of van fouten’. Los van deze juridische werkelijkheid: fraude is de ontstaansgrond van het accountantsberoep. En nog steeds is het een belangrijke bestaansreden van deze beroepsgroep. Dat dien je als accountant dan ook niet te ontkennen, daar hoor je naar te handelen.

Naast het Duitse Wirecard-schandaal, speelt er elders ook het nodige. Vorige week publiceerde de Britse regering een consultatiedocument van ruim 230 pagina’s met een pakket aan maatregelen inzake corporate governance en accountantscontrole. Dit na een periode vol incidenten in het bedrijfsleven, waarbij bestuurders en accountants wordt verweten te hebben gefaald. Doel van de voorgestelde maatregelen is dan ook herstel van vertrouwen in accountantscontrole en een goed werkend systeem van corporate governance. Waar de (Britse) accountantssector doet alsof de maatregelen ingrijpend en revolutionair zijn, reageren buitenstaanders zuiniger. Zo noemt de Amerikaanse accountant-watcher Francine McKenna de lijst aan maatregelen ‘Full of sound and fury, but likely to amount to nothing’. Britse hoogleraren zoals Prem Sikka, Atul Shah en Richard Murphy reageerden evenmin hoopvol. Een lezer van de Financial Times gaf als commentaar over de ontwikkelingen binnen de accountancy: ‘The pace of progress is breathtakingly slow.’ Ik ben het met hen eens.

In control statement

Twee belangrijke maatregelen die de corporate governance en accountantscontrole zouden moeten versterken, betreffen de onderwerpen interne controle en fraude. Voorgesteld wordt om het management van ondernemingen te laten rapporteren over de effectiviteit van de interne controle (in control statement). Accountants zouden over de afgegeven verklaring een opinie moeten verstrekken. Het betreft een maatregel zonder tanden, louter gericht op het verschaffen van schijnzekerheid. In Amerika bestaat de maatregel al veel langer en natuurlijk geeft iedere bestuurder in een dergelijke verklaring aan ‘in control’ te zijn. Hetgeen ook gold voor de bedrijven die later bij ernstige onregelmatigheden betrokken waren. ‘Maar gaan die nieuwe regels leiden tot bewijsvoering die maakt dat rommelende bestuurders wél worden veroordeeld?’ Zo ook Neerlands ‘trots’ ING. In de aanloop naar het openbaar worden van het witwasschandaal, werden door de bank diverse positieve verklaringen inzake ‘internal control’ afgegeven. Ook door de accountant.

De tweede te bespreken maatregel betreft iets soortgelijks: het management moet voortaan rapporteren over de acties die zijn ondernomen voor de preventie en detectie van fraude. De accountant moet daar dan een oordeel over geven. Wederom een papieren maatregel. Voor te goeder trouw zijnde bestuurders is het overbodig, wat betreft kwaadwillenden is het tamelijk naïef te veronderstellen dat zij in een dergelijke verklaring opeens te goeder trouw zijn. De Britse regering schat de kosten van deze maatregel in op maximaal £1,2 mln per jaar. Opbrengsten zijn niet kwantificeerbaar, maar als kwalitatieve opbrengst wordt beschouwd dat bestuurders zich beter bewust worden van hun verantwoordelijkheden inzake fraude. In Nederland zet de NBA, de beroepsorganisatie van accountants, in op soortgelijke maatregelen voor het rapporteren over interne controle en fraude. Verdergaand is dat de NBA accountants wil verplichten om in hun verklaring verslag te doen van de werkzaamheden die in het kader van frauderisico’s zijn verricht. Dit alles gaat leiden tot meer papierwerk, maar ook tot schijnzekerheid: we hebben als bestuurders en accountants veel aandacht voor fraude.

Verwachtingen

Maar de vraagstukken waar het echt om gaat zijn van een ander kaliber: gaan dergelijke maatregelen ook daadwerkelijk leiden tot een effectievere preventie en detectie van fraude? Tot minder schade door fraude, corruptie en witwassen? Gaan de nieuwe regels leiden tot bewijsvoering die maakt dat rommelende bestuurders wel door de rechter worden veroordeeld? Gaan deze ertoe leiden dat accountants eindelijk gaan handelen conform de verwachtingen en de rol die het maatschappelijk verkeer hen inzake fraude heeft toebedeeld? Ik verwacht van niet: het blijft vooral pappen en nathouden.

Bron: nieuwsbrief Nyenrode Corporate Governance Instituut, maart 2021.

Deze column is eerder gepubliceerd in Het Financieele Dagblad d.d. 23 maart 2021.

Artikelen en columns gepubliceerd op de website en in de nieuwsbrief van het NCGI weerspiegelen niet per definitie een algemene visie van het NCGI, maar worden door auteurs op persoonlijke titel geschreven. Reageren kan via ncgi@nyenrode.nl.