Plaatsvervangende schaamte over wat er in mijn vakgebied verkeerd is gegaan

Aandelen verkopen in een bedrijf waarin je geen vertrouwen meer hebt of dat een beleid voert dat je niet zint, wordt wel ‘stemmen met de voeten’ genoemd. Dit in plaats van stemmen op de algemene vergadering van aandeelhouders. Het zou me niet verbazen als het Tesla overkomt, na de schofferende opmerkingen van Elon Musk.Op vragen over de cijfers en kapitaalvereisten van het bedrijf stelde de topman dat de vragen ‘droog, saai, dom en niet cool’ waren.

Het verschijnsel komt ook voor in de politiek. Zo verlieten in 1939 twee leden van de Staatkundig Gereformeerde Partij de Tweede Kamer toen de overleden paus Pius XI werd herdacht. En ook is het meerdere malen voorgekomen dat Kamerleden vertrokken voordat de stemmingen in de Tweede Kamer begonnen, omdat het politieke spel al in achterkamertjes was bekonkeld en beklonken.

Uit plaatsvervangende schaamte
Het gebeurt soms dat beroemdheden met de voeten stemmen door een politiek statement te maken en een land te verlaten omdat ze het ergens mee oneens zijn. Zo dreigde regisseur Paul Verhoeven in 2008 de Verenigde Staten te verlaten als Sarah Palin vicepremier zou worden. In een interview in Elsevier liet hij optekenen: ‘Zij mag niet beschikken over mijn belastinggeld’. In een column in Trouw waarschuwde de Franse schrijver/columnist Sylvain Ephimenco voor principiële beroemdheden: ‘Ze hebben meestal een ego dat de disproportionaliteit tussen het grote wereldgebeuren en hun eigen navel niet meer ziet.’

Zelf heb ik meerdere keren overwogen – en ik doe dat nog weleens – om mijn accountantstitel aan de wilgen te hangen. Uit plaatsvervangende schaamte over hetgeen er met name in de laatste twintig jaar binnen dit mooie en in essentie nuttige en noodzakelijke vakgebied verkeerd is gegaan. Ik deed en doe dat (vooralsnog) niet omdat mijn stem dan minder krachtig zou worden of zelfs verloren zou gaan.

‘Too little, too late'
In de accountantsschandalen in Zuid-Afrika ligt vooral KPMG zwaar onder vuur en is Deloitte in verband met de controle van meubelgigant Steinhoff in de belangstelling gekomen. KPMG kwam eerst negatief in beeld in verband met het corruptieschandaal rond de Indiase zakenfamilie Gupta. Een familie met veel politieke invloed, onder meer door de banden met voormalig president Jacob Zuma. Door de affaire sneuvelden de bestuursvoorzitter en enkele partners van KPMG Zuid-Afrika.

Niet veel later bleek het goed mis te zijn bij VBS Mutual Bank, een grote cliënt van KPMG. De boekhouding en cijfers rammelden aan alle kanten en bovendien bleken de KPMG-partners die voor de jaarrekeningcontrole verantwoordelijk waren, de onafhankelijkheidsregels te hebben geschonden omdat zij zelf diverse leningen bij de bank hadden gesloten. Meerdere partijen ‘stemden met de voeten’.

De Zuid-Afrikaanse auditor-general kondigde drie weken geleden aan dat alle lopende contracten tussen KPMG en publieke instellingen per direct werden opgezegd. Dat doet auw. Maar ook diverse private organisaties verbreken de banden: de Foschini Groep (kleding), Sasfin (financiële dienstverlening), AVI (consumentengoederen) en meest recent Barclays bank. Dat doet nog meer auw.

Dat KPMG Zuid-Afrika ondertussen de eigen dossiers toetst, schept onvoldoende vertrouwen. Kennelijk omdat de interne kwaliteitscontroles eerder ook niet in staat bleken om malversaties aan de orde te stellen, laat staan deze bij toezichthouders te melden. Zij die met de voeten stemden, vinden het in ieder geval ‘too little, too late’.

De cliënten van de accountant, zowel aan de zijde van de overheid als in het bedrijfsleven, hebben krachtige statements afgegeven door de relatie met KPMG Zuid Afrika te verbreken. In Nederland speelde een aantal jaar geleden overigens hetzelfde toen DSM KPMG alhier bijna de wacht aanzegde na een reeks aan negatieve berichtgeving. Het was mede de statuur van Jan Hommen, die KPMG als bestuursvoorzitter weer op de rails moest zetten, die DSM toen binnenboord hield.

Effectieve handelwijze
Stemmen met de voeten is een effectieve handelwijze. Overheidstoezichthouders lopen (noodgedwongen) vaak achter de feiten aan en moeten vaak een (te) lange juridische strijd voeren. Zo heeft de Zuid-Afrikaanse toezichthouder KPMG inmiddels min of meer onder curatele gesteld: ‘to draw a line in the sand so that the profession can start to rebuild trust and confidence’. Maar de echte lijn in het zand was al getrokken: door de cliënten, niet door de toezichthouder.