Schijnbaar nietige zaken doen ertoe

Ik ben opgeleid op de Koninklijke Militaire Academie en werd onderwezen in de wet op de krijgstucht. Artikel 1 luidde: ‘De krijgstucht omvat de handhaving van regelmaat en orde in alle, zelfs in de schijnbaar nietige zaken, de militaire dienst betreffende…’. Nederland werd onlangs opgeschrikt door fraude bij landsadvocaat Pels Rijcken. Frank Oranje, voormalig topman van dit prestigieuze kantoor, bleek in staat zo’n € 10 miljoen weg te sluizen. Hij had stichtingen opgericht ten behoeve van derdengelden, gelden overgemaakt naar, ja naar wat en wie eigenlijk?

Het kantoor en toezichthouders wisten al enige tijd van de fraude, maar het kwam pas recentelijk naar buiten. Het gaf de tijd om dieper in de zaak te duiken. Toen het nieuws naar buiten kwam en insloeg als een bom, was het kantoor er als de kippen bij om te roepen dat ze zelf slachtoffer waren van fraude. Tegelijkertijd werd een aantal maatregelen aangekondigd om herhaling te voorkomen. Wat mij betreft hadden al die maatregelen al lang getroffen moeten zijn.

Machocultuur

De belangrijkste en meest simpele maatregel betreft het aloude vierogen principe. Er dient altijd iemand mee te kijken bij transacties op en het overboeken van gelden van een derdenrekening. Dat zijn ‘schijnbaar nietige zaken’, maar die zijn cruciaal. Nu kan het overigens zijn dat het principe wel gehanteerd is, maar dat het desalniettemin niet werkte omdat of de andere persoon mede in het complot zat dan wel dat deze zelf ook om de tuin is geleid. Het zou mij overigens niet verbazen als dat tweede gebeurd is: hij stelde wel vragen, maar werd gerustgesteld door Oranje. Hij was de topman, wie gaat tegen hem in of stelt verdere vragen? Bovendien kent de hiërarchie en cultuur van zo’n kantoor vaak kenmerken van een machocultuur.

Het is speculeren, maar ik probeer het te begrijpen omdat het kantoor de lippen verder nog op elkaar houdt. Op de website staat: ‘Pels Rijcken is als kantoor nadrukkelijk geen verdachte en er is geen enkele aanwijzing dat andere medewerkers van Pels Rijcken hierbij zijn betrokken’. Als dat zo is dan is het kantoor in ieder geval nalatig want dan waren de procedures allesbehalve op orde.

Geen toezichtsorgaan

Het is in zijn algemeenheid zaak dat juist de zaken waarbij de top betrokken is onder het vergrootglas worden gelegd. Accountants weten dat ook: zij kennen het frauderisico dat topmanagement ingrijpt in processen. Zij kunnen dat immers gemakkelijker dan de rest van de organisatie. In deze casus lijkt het erop dat de topman in staat is gebleken de tweede persoon, compliance officer, administratie en accountant om de tuin te leiden. Wat dan ook merkwaardig is, is dat het zo’n 10 jaar heeft geduurd voordat dit aan het licht kwam.

De les is dus dat de ‘schijnbaar nietige zaken’ ertoe doen. Nee, vierogen is geen futiel ding. Vragen stellen mag niet alleen, het moet, juist als het de top betreft. Alle alarmbellen dienen af te gaan zodra adequate antwoorden uitblijven. Saillant detail is dat dit prestigieuze kantoor geen eigen toezichtsorgaan heeft. Bij accountantsmaatschappen met een OOB-vergunning is dat wel het geval. Maar kennelijk is deze belangrijke hygiënefactor nog niet doorgedrongen bij advocaten en notarissen van kaliber.

Tot slot, de fraude was al langer bekend, maar niet gecommuniceerd. Ik vind dat geen goed voorbeeldgedrag. Het is nogal wat: fraude bij de landsadvocaat. Dat er zo lang is gewacht om dit in het nieuws te brengen brengt de reputatie van dit kantoor verder in gedrang. Het gaat om vertrouwen in een sector die een belangrijke schakel vormt in de governance van Nederland. Dat vertrouwen is gediend met transparantie, ook als het gaat om slechts nieuws. Dergelijke kwesties in een doofpot stoppen, is per definitie een slechte keuze. Meestal met nog meer reputatieschade. Daarom raad ik u aan: maak nimmer een dergelijke  keuze. Het leidt ‘tot wrijven in een vlek’. Die wordt daar doorgaans groter van. En dat is precies hetgeen er nu gebeurd.