Verantwoordelijk leiderschap, tijd voor een nieuw narratief

Vorig jaar september hield ik mijn tweede oratie en daarin hield ik een vurig pleidooi voor het afscheid nemen van het primaat van aandeelhouderswaarde en een bredere focus op maatschappelijk welzijn. Natuurlijk is het niet zo dat de wereld nu geluisterd heeft naar wat ik te zeggen had, maar op zijn minst kan ik stellen dat ik de tekenen destijds op waarde heb weten te schatten. In de tussentijd is er dan ook het nodige gebeurd dat mij hoopvol stemt.

Er is een discussie op gang gekomen die zich manifesteert op radio, televisie en krant. In Buitenhof was onlangs Frans van Houten van Philips te gast en hij gaf desgevraagd aan dat hij het prima vond om als voorman van Philips aangesproken te worden op de maatschappelijke rol van zijn bedrijf. In de Tweede Kamer hield Klaas Dijkhof een gloedvol betoog over zijn opa die bij hetzelfde Philips werkte en waarbij Philips ook zorgde voor scholing en huisvesting. Met dat betoog lijkt Dijkhof de scherpe kantjes van het neoliberale denken en aandeelhouderswaardedenken af te willen halen.

In augustus verscheen er een door 181 CEO’s ondertekend statement van de Business Roundtable (zie de bijdrage van collega Gijs van Bussel in de NCGI nieuwsbrief van september) waarmee werd uitgesproken dat alle stakeholders ertoe doen en niet alleen de aandeelhouder. ABN AMRO liet over 2018 voor het eerst haar Impact Report verschijnen waarin een dappere poging is gedaan om langs zes ‘capitals’ aan te geven wat de impact is geweest van de activiteiten van ABN AMRO op die ‘capitals’. Dat dit nog werk in uitvoering is zij ze vergeven, het is een goed voorbeeld dat hopelijk doet volgen.

Verantwoordelijkheid nemen

Afgelopen weekend verscheen in de NRC een artikel over ‘moreel leiderschap’ waarin een handleiding voor moreel leiderschap in zeven stappen wordt beschreven. In dat artikel heb ik gepoogd ‘moreel leiderschap’ te vervangen door ‘verantwoordelijk leiderschap’. Natuurlijk met een zeker eigen belang omdat de missie van Nyenrode luidt: ‘serving society by shaping responsible leaders’ en ook omdat ik ‘verantwoordelijk’ net een betere term vind dan ‘moreel’. Smaken verschillen, maar verantwoordelijkheid nemen is wat een leider behoort te doen, niet alleen voor zijn of haar eigen organisatie, maar ook voor de samenleving in haar volle omvang.

Nee, een bedrijf kan niet succesvol zijn in een samenleving die niet goed functioneert. Feike Sijbesma van DSM is een van de propagandisten van die mening. Er is alle reden om de samenleving als geheel als vertrekpunt te nemen. In een tijd waarin de regering zich druk maakt om de positie van de middeninkomens omdat hun inkomen, volgens onderzoek van de Rabobank, al 40 jaar op hetzelfde niveau is gebleven en dat dus tot gemopper leidt. Pensioengerechtigden beginnen te morren over aanstaande kortingen op hun pensioen vanwege een extreem lage, ja zelfs negatieve, rente, de jongeren in opstand komen omdat het klimaat in hun ogen naar de verdommenis dreigt te gaan, populisten stemming maken omdat het land in hun ogen vol is, lijkt er alle reden om nog eens te zoeken naar wat ons bindt in plaats van datgene wat ons scheidt.

Elkaar vliegen afvangen

Het is mijn gevoel dat er geen groots verhaal meer is waarachter we ons kunnen scharen. Na de Tweede Wereldoorlog hebben we het land met veel succes opgebouwd en nu zijn we zelfgenoegzaam elkaar vliegen aan het afvangen omdat er geen groots doel meer lijkt te zijn waaraan we gezamenlijk kunnen werken. Het kost mij geen grote moeite om zo’n groots doel of verhaal te formuleren. Genoeg haakjes waaraan we dat zouden kunnen ophangen; de energietransitie en de 17 Sustainable Development Goals van de United Nations bevatten wat mij betreft prima ankerpunten voor zo’n narratief. We zijn in staat om aan klimaattafels een klimaatakkoord te formuleren en als we ons best doen kunnen we nog grootsere doelen en plannen bedenken waarachter we ons kunnen scharen. Vanuit systeemdenken weten we dat een van de krachtigste instrumenten om het gedrag van een systeem te veranderen het (her)formuleren van het doel is. Het doel verandert het gedrag en kan ook verbinden als het mooi genoeg is om na te streven. Daarmee krijgen we ook weer verbinding in de samenleving en kan de polarisatie en versnippering een halt worden toegeroepen. En, wat nog belangrijker is, de wereld en alle mensen die daarin leven een dienst worden bewezen. Hoe mooi is dat?!

Persoonlijk klimaatakkoord

Vandaag vroeg een net afgestudeerde studente aan mij of ik mij zorgen maakte. Mijn antwoord was ja, dat doe ik. Tegelijkertijd ben ik een rasoptimist die niet bij de pakken neer gaat zitten en heb ik mijn persoonlijk klimaatakkoord geformuleerd: nul op de teller. Dus, zonnepanelen op het dak, een hybride warmtepomp voor de verwarming en een elektrische auto. Daarmee zijn we er nog lang niet natuurlijk, maar het is een kleine en persoonlijke bijdrage aan de klimaatdoelen. Vele kleintjes maken een grote en daarmee kunnen we gezamenlijk de generaties na ons een betere wereld nalaten. Wie volgt?