Futureproof investeren door pensioenfondsen

Nederlandse pensioenfondsen staan voor een fundamentele uitdaging: hoe kunnen zij bijdragen aan een leefbare wereld én tegelijkertijd goede pensioenen uitkeren? De klassieke benadering van beleggen - gebaseerd op historische patronen in risico en rendement - houdt nauwelijks rekening met transities en maatschappelijke kosten. De grote maatschappelijke en ecologische transities vragen om een toekomstgerichte aanpak die de reële economie centraal stelt.

Tijdens ons congres Toekomstgericht investeren 2025 - Pensioensector bespraken we hoe dat kan werken in venture capital investeringen. Maar je kunt het ook breder trekken naar de hele portefeuille. In ons recente hoofdstuk in het Handbook of System-Level Investing presenteren Dirk Schoenmaker en ik een aanpak die precies dat doet, met het begrip geïntegreerde waarde als uitgangspunt.

Van financieel rendement naar geïntegreerde waarde

Pensioenfondsen zijn 'universal asset owners: ze investeren in bijna alles. Daarmee beïnvloeden ze direct onze reële economie, van bedrijven tot infrastructuur. Tegelijkertijd hangt hun rendement op de lange termijn af van diezelfde economie: doet de economie het goed, dan doen hun investeringen het ook goed. Toch werkt de financiële wereld nog steeds met verouderde modellen die risico's terugbrengen tot historische koersschommelingen. ESG-factoren zoals klimaatverandering en sociale ongelijkheid worden daarbij gezien als externe problemen.

In hun boek Moving Beyond Modern Portfolio Theory: Investing That Matters - 1st Ed laten Lukomnik en Hawley zien hoe dit werkt en hoe dit anders kan. Dat doen ze vanuit de gedachte van system level investing: juist door grote maatschappelijke uitdagingen te helpen aanpakken kunnen pensioenfondsen hun lange termijn financiële rendementen veiligstellen. Financieel en maatschappelijk rendement hangen met elkaar samen. Steeds meer besturen van pensioenfondsen beseffen dat en er komt langzaamaan een paradigmaverschuiving op gang: van 2D (risico-rendement) naar 3D (risico-rendement-impact) beleggen. De vraag is hoe je dat concreet maakt.

De oplossing schuilt volgens ons in het begrip geïntegreerde waarde. Dat combineert financiële, sociale en ecologische waarde en maakt ze expliciet. Het is een maatstaf die bedrijven beoordeelt op hun bijdrage (zowel positief als negatief) aan een duurzame en inclusieve economie. Deze benadering stelt pensioenfondsen in staat om bedrijven te selecteren die niet alleen financieel rendabel zijn, maar ook bijdragen aan maatschappelijke doelen zoals de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties.

De toekomstbestendigheid van bedrijven meten

Een kernconcept in de aanpak is de futureproofing ratio: de verhouding tussen geïntegreerde waarde en financiële waarde. Een ratio boven de 1 duidt op een bedrijf dat goed is voorbereid op toekomstige transities; een ratio onder de 1 wijst op verhoogde risico’s. Door ook de transition opportunity ratio en transition risk ratio te berekenen, krijgen beleggers inzicht in de kansen en kwetsbaarheden van bedrijven bij maatschappelijke en ecologische transities.

In het boekhoofdstuk lichten we dit toe aan de hand van Inditex, het Spaanse fast fashion bedrijf dat vooral bekend is van het merk Zara. Hoewel het bedrijf financieel sterk is, scoort het laag op toekomstbestendigheid vanwege negatieve sociale en ecologische impact in de keten. Toch biedt het ook kansen: met een transitie naar circulaire mode en betere arbeidsomstandigheden kan het zijn impact verbeteren en zijn businessmodel toekomstbestendig maken. De mate waarin het bedrijf dat daadwerkelijk gaat doen is zeer belangrijk in de beslissing om er al dan niet in te beleggen. De ratio’s vormen dus niet het volledige antwoord, maar zijn wel een leidraad voor verdere analyse.

Vijf stappen naar een geïntegreerde portefeuille

In het hoofdstuk presenteren we een praktische vijfstappenbenadering voor pensioenfondsen:

1. Rangschik bedrijven op impact: Gebruik geïntegreerde waarde en de futureproofing ratio (FR) om bedrijven te categoriseren als positief, neutraal of negatief qua impact.

2. Analyseer transitie-risico’s en -kansen: Zoom in op bedrijven met hoge risico’s (Transition Risk Ratio) en beoordeel hun bereidheid en vermogen tot verbetering.

3. Selecteer en herstructureer: Verminder blootstelling aan bedrijven met hoge risico’s die niet willen verbeteren (horizontale pijl hieronder), en vergroot investeringen in bedrijven met transitiepotentieel (selectief links in de verticale pijl).

4. Optimaliseer risico-rendement-impact: Voeg waar nodig impact-neutrale bedrijven toe om een gebalanceerde portefeuille te bouwen.
5. Monitor en stuur actief: Volg de voortgang van bedrijven en voer actief aandeelhouderschap om impact te realiseren.
   

Deze aanpak stelt pensioenfondsen nog beter in staat om hun rol als kapitaalverdelers in de economie breed op te vatten en concreet te maken. Door kapitaal te verschuiven naar bedrijven die bijdragen aan een duurzame toekomst, kunnen pensioenfondsen zowel helpen systeemverandering te versnellen als hun risico’s beter managen.

Mindset voor systeemverandering

De grootste uitdaging is niet technisch, maar mentaal. Durven pensioenfondsen hun doelstelling te verbreden van puur financieel rendement naar geïntegreerde waarde? Lukt het hen om hun uitvoerders daarin mee te nemen? Gaan ze daadwerkelijk investeren op basis van forward-looking indicatoren in plaats van historische data? Dirk Schoenmaker en ik pleiten voor een collectieve mindsetverandering in de sector: van benchmarkdenken naar systeemdenken vanuit de reële economie.

Conclusie

Voor wie toekomstgericht wil investeren biedt onze aanpak een concreet en uitvoerbaar kader. Door te sturen op geïntegreerde waarde en actief aandeelhouderschap, kunnen pensioenfondsen nog beter bijdragen aan een leefbare wereld én solide pensioenen. De kracht van finance ligt in de allocatie van kapitaal. Laten we die kracht gebruiken voor de lange termijn.

Meer weten? Meld je aan bij SPO Nyenrode voor de Workshop System Level Investing - Toekomstgericht beleggen met geïntegreerde waarde. Startdatum 13 april 2026.

Workshop System Level Investing | Pensioensector