Hockey in Japan: "Ze zitten in een team, maar ze spelen niet samen"

Hockeycoach Siegfried Aikman is sinds april 2017 bondscoach van de Japanse hockeymannenploeg. Met deze sportploeg is hij verzekerd van deelname aan de Olympische Spelen van Tokio 2020. In een openhartig interview vertelt Aikman over het omgaan met cultuurverschillen, communiceren zonder elkaars taal te spreken en zijn wens om hockey in Japan verder te ontwikkelen en de sport groter te maken.

In de periode 2009-2011 was Siegfried Aikman al eerder bondscoach in Japan, maar die verbintenis eindigde toen het doel - plaatsing voor de Olympische Spelen van 2012 - niet werd bereikt. Toch weerhield het Aikman er niet van om in 2017 opnieuw aan de slag te gaan bij de Japanse hockeybond. ”In de sport kan het altijd gebeuren dat je contract niet wordt verlengd of dat je ontslagen wordt. Het doet niets af aan mijn voorliefde voor Japan. Het staat voor mij in verband met wat een topsporter een topsporter maakt. Hij of zij kan met teleurstelling omgaan. Als je blijft hangen in frustratie, dan ga je nooit de top bereiken. Dat leer ik mijn spelers, maar dan moet ik ook zelf het goede voorbeeld geven. Na mijn ontslag ben ik altijd de Japanners op de achtergrond blijven volgen en begeleiden.”



De toenmalige voorzitter van de Japanse hockeybond is in de tussentijd vervangen en in 2017 vroegen Aikmans huidige assistenten om zijn komst. Zij waren destijds coach en assistent-coach en kenden Aikman vanuit de periode dat ze als speler bij hem in de nationale ploeg zaten. Aikman legt uit: “Mijn werkwijze sprak hen erg aan. Dat was een extra stimulans om dit voor een tweede keer te gaan doen. Uiteraard is ook de voorzitterswissel heel belangrijk geweest. Er is vertrouwen vanuit degenen die het nu voor het zeggen hebben.”

"Cultuurverschillen boeien mij enorm. Japanners zijn aan de ene kant heel beschaafd, maar aan de andere kant kunnen ze ook heel barbaars zijn"

Japan en cultuurverschillen

Aikman’s voorliefde voor Japan is begonnen toen hij als kind de boeken van James Clavell las. Die boeken gaan over het Midden-Oosten, over Azië, over culturen en cultuurverschillen. Hij vertelt: “Cultuurverschillen boeien mij enorm. Japanners zijn aan de ene kant heel beschaafd, maar aan de andere kant kunnen ze ook heel barbaars zijn. Dat hebben we in Europa vooral ervaren ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, maar het zat al in de cultuur van de Samurai. Ook die cultuur kende het dubbelzinnige karakter van enerzijds de ridder en anderzijds de barbaar.”

Een groot verschil met zijn eerste verblijf in Japan is dat Aikmans familie dit keer in Nederland is gebleven. En dat is een gemis. “Toen ik de keuze maakte om opnieuw als bondscoach aan de slag te gaan, wist ik dat het zo zou zijn. Dan ben ik pragmatisch: het duurt drie jaar. Leiderschap is ook dat je keuzes maakt en dat je de consequenties overziet en accepteert en daar naar handelt. Het blijven benoemen dat ik mijn familie mis, leidt af van het bereiken van mijn doelen. Persoonlijk leiderschap is voor mij dat ik van te voren bedenk wat werkt en probeer mij daar aan te houden. Bij zwakke momenten haal ik daar inspiratie uit.”

"Iedereen werkt hard samen, maar doet als individu zijn best. De onderlinge verbinding is er niet"

Pro-actief reageren

Waar Aikman nadrukkelijk aan werkt, is het spelen als team. “Japanners zijn eigenlijk individualisten. Ze zitten in een team, maar ze spelen niet samen. Iedereen werkt hard samen, maar doet als individu zijn best. De onderlinge verbinding is er niet. Het pro-actief reageren op situaties en daardoor een mate van abstractie in denken, doen en laten is heel lastig voor Japanners. Ze begrijpen het niet, maar dit is wel waar tactisch spelinzicht op is gebaseerd.”

Aikman trekt de vergelijking naar het bedrijfsleven en kwaliteitsmanagement. Onder meer de MANS-filosofie (Management en Arbeid Nieuwe Stijl) en de Deming-cirkel vinden zijn oorsprong in Japan. “Kwaliteitsmanagement is meestal reactief en niet proactief. Regeltjes en richtlijnen zijn daarbij essentieel. Die manier van denken en doen zit in de Japanse cultuur. Dat betekent dus ook dat wat niet beschreven is, niet mag. In Nederland geldt het tegenovergestelde: als iets niet is beschreven, dan mag het dus. In Japan is dat not done.”

Teambuilding en haiku’s

In zijn benadering houdt Aikman rekening met die manier van denken en doen. Hij zoekt bewust de verbinding met de Japanse cultuur: “Dit team heet ‘Samurai Japan’, dus ik heb aansluiting gezocht bij de normen en waarden van de Samurai.” Aikman vertelt enthousiast over de Samurai, die zich ontwikkelden van rovers tot edelen. Niet alleen stoere vechters, maar ook mannen met zorgplicht voor hun gemeenschap, veiligheid, welvaart en vrede. 

“Ik ben begonnen te vragen waarom dit team Samurai willen zijn. Want dat betekent dat je niet alleen de harde, maar ook de zachte kant moet omarmen,” legt hij uit. Zo laat Aikman zijn spelers af en toe haiku’s - een Japanse dichtvorm - schrijven in relatie tot de ontwikkeling die de spelers en het team doorlopen. Hij sluit vaak aan bij de bloei van de Sakura, de beroemde Japanse kersenbloesem: “De seizoenen volgen in een reeks en die staan ergens voor. In het voorjaar begint het leven, de bloei komt tot wasdom en de boom ontwikkelt vrucht in de zomer. Die vrucht komt in de herfst tot rijping en in de winter vergaat alles. Dan volgt de voorbereiding op wat er opnieuw gaat komen in de nieuwe lente.

De ploeg heeft de kernwaarden: leren, ontwikkelen, niet bang zijn om fouten te maken, elkaar stimuleren, grenzen verleggen en elkaar daar bij willen helpen

Hij vertaalt dit naar zijn ploeg: “We willen leren, beter worden, investeren en naar toernooien. Daar willen we presteren, daarna evalueren en nemen afscheid van wat je niet wilt meenemen. Zo richten we ons op verder groeien in wat we willen behouden. Dit deed een Samurai ook: kijken naar de vergankelijkheid van het leven en op basis daarvan keuzes maken.”

De groei van zijn team is belangrijk voor Aikman, zo blijkt: “Langs die weg hebben we met de ploeg de kernwaarden besproken: wie willen we zijn en wat betekent dat voor ons gedrag?” De ploeg heeft de kernwaarden: leren, ontwikkelen, niet bang zijn om fouten te maken, elkaar stimuleren, grenzen verleggen en elkaar daar bij willen helpen. De Japanse bondscoach legt dit uit: “In een ploeg waar mensen van oorsprong op het individu gericht zijn, is dat soms moeilijk. Eerder betekende dat voor deze ploeg dat je fouten mag maken en fouten accepteerde, maar ik probeer nu over te brengen dat je fouten mag maken, maar dat je elkaar daar op respectvolle manier op moet durven wijzen.” 

Sportieve doelen

In zijn eerste periode in Japan lukte het Aikman niet om zich te plaatsen voor de Olympische Spelen. Nu is het thuisland automatisch geplaatst; en er is ambitie. Daarbij onderscheidt Aikman dromen en doelen. “Dromen kan je altijd waarmaken, maar het is geen gegeven. Wat wel kan is reële doelen stellen. Een voorbeeld zijn de Asian Games in augustus van dit jaar. Winnen zou het waarmaken zijn van mijn droom, maar dat is niet realistisch. Want op dit moment is het gat met andere landen te groot. Dat kunnen we gaan dichten, maar vierde worden bij de Asian Games is een realistisch doel en als je dat haalt mag je ook trots zijn.” 

Aikman vertaalt dit ook naar zijn team en maakt afspraken over de gevolgen van het niet halen van (persoonlijke) doelen. Trainingen zijn resultaatgericht en met spitsen wordt bijvoorbeeld afgesproken hoe vaak zij op goal schieten. “Naast het goal schieten is verwerpelijk, want dan wordt het nooit een goal. Wij doen ook nooit aan ‘latje-tik’, want je automatiseert daarmee verkeerd gedrag.”

"Ik wil hockey populairder maken in Japan. Spelers bewust maken van hun rol als ambassadeurs"

De doelstelling voor nu is het winnen van belangrijke wedstrijden. “Want”, zo vertelt hij: “Goed spel is leuk, maar dat telt uiteindelijk niet.” Bijna alles is gericht op de Olympische Spelen van 2020, maar Aikman denkt ook na over de periode na die tijd. “Ik leid mijn assistenten op tot nieuwe bondscoaches. Wat ik wil is een legacy achterlaten. En het feit dat ik nu in Japan ben, is vanwege mijn eerdere legacy.” 

Daarmee doelt Aikman op zijn manier van werken: betrokkenheid tonen, ergens voor staan en dingen duurzaam veranderen. “Ik wil hockey populairder maken in Japan. Spelers bewust maken van hun rol als ambassadeurs. Als zij zich beseffen dat zij samen het vermogen hebben om anderen te inspireren, dan is het geslaagd.” En Tokio 2020 dan? “Ik wil olympisch kampioen worden, dat is mijn droom. En een droom gaat boven alles.”

Dit artikel verscheen ook op Sportknowhow.nl